Nadużywanie prawa indywidualnej kontroli

Wspólnik może realizować swoje prawa alternatywnie lub łącznie, samodzielnie albo korzystając z pomocy innej osoby, np. księgowej lub doradcy. Tego prawa nie może jednak przenieść na inną osobę. Nie może także upoważnić innej osoby do samodzielnej kontroli, tj. bez udziału wspólnika (art. 212 § 1 ksh).

Uprawnienia kontrolne wspólników oraz innych uprawnionych osób dotyczą wszystkich ksiąg i dokumentów spółki, bez względu na to, jakie znaczenie mają one dla funkcjonowania spółki. Udostępnianie ksiąg i dokumentów spółki powinno nastąpić w lokalu spółki, tj. w miejscu ich rzeczywistego przechowywania. Jeżeli określone dokumenty spółki znajdują się w posiadaniu innych osób (np. w biurze rachunkowym), zarząd ma obowiązek zobligować te osoby do udostępnienia tych dokumentom wspólnikom. Wspólnicy mogą żądać powielenia (kserowania) tych dokumentów, lecz nie mogą rościć sobie prawa wyniesienia oryginałów poza lokal spółki.

Granice prawa indywidualnej kontroli nie są nieograniczone. Jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że wspólnik wykorzysta zdobyte informacje w celach sprzecznych z interesem spółki i przez to wyrządzi spółce znaczną szkodę, zarząd może odmówić wspólnikowi wyjaśnień oraz udostępnienia do wglądu ksiąg i dokumentów spółki (art. 212 § 2 ksh).

Przez sprzeczne interesy można rozumieć działalność o charakterze konkurencyjnym, a także wykorzystanie informacji w sposób, który godziłby w interesy spółki.

Uzasadniona obawa po stronie zarządu musi opierać się na okolicznościach faktycznych, wiedzy na temat pewnych faktów. Uzasadniona obawa może wynikać z zatargów między wspólnikami, które mogą powodować ocenę, że wspólnik będzie działał sprzecznie z interesami spółki, obawa, że dokumenty zostały udostępnione innym osobom dla szykany spółki, organów spółki lub wspólników.

Sporne jest, czy odmowa powinna mieć formę uchwały zarządu i czy powinna zostać podjęta przez cały zarząd. Trzeba jednak pamiętać, że wspólnik, któremu odmówiono prawa kontroli, może żądać uzasadnienia odmowy na piśmie, tak aby móc efektywnie skorzystać z odwołania się do wspólników spółki lub sądu rejestrowego. W przypadku odmowy wspólnik może żądać rozstrzygnięcia sprawy uchwałą wspólników, która to powinna być powzięta w terminie miesiąca od dnia zgłoszenia żądania.

Jeżeli pozostali udziałowcy odmówią prawa kontroli, wówczas wspólnikowi przysługuje droga sądowa. Wniosek do sądu należy złożyć w ciągu siedmiu dni od dnia otrzymania zawiadomienia o uchwale lub upływu terminu maksymalnego (gdy nie powzięto uchwały). Należy przy tym pamiętać, że sąd nie realizuje prawa indywidualnej kontroli. Jego zadaniem jest doprowadzenie do ewentualnej realizacji w tym zakresie.

Gdy wspólnik nadużywa prawa indywidualnej kontroli i jego działanie jest uciążliwe dla spółki, może stanowić powód żądania wyłączenia wspólnika.

Kontrolowanie spółki (notoryczne żądania wyjaśnień od członków zarządu albo wglądu do ksiąg i dokumentów spółki) w celu szykanowania członków zarządu lub innych organów czy też wspólników także stanowi powód żądania wyłączenia wspólnika.Takie działania wspólnika z zakresu realizacji prawa indywidualnej kontroli, które stanowią nadużycie prawa w świetle art. 5 Kodeksu cywilnego, stanowią podstawę żądania wyłączenia wspólnika ze spółki.

Możliwa jest także sytuacja, w której wspólnik wykorzystuje przysługujące mu prawa indywidualnej kontroli do podjęcia przez siebie czy przez inne podmioty działalności konkurencyjnej dla spółki. Takie zachowanie, ze względu na nieuprawnione wykorzystanie zdobytych informacji, a także ze względu na nadużycie w sposób pośredni prawa do kontroli spółki będzie uzasadniało żądanie jego wyłączenia ze spółki.