Poza pensum nauczyciel może mieć przydzielone godziny ponadwymiarowe i doraźne zastępstwa. Przy czym te pierwsze w wymiarze nie większym niż 1/4 pensum, a za zgoda nauczyciela do wymiaru 1/2 pensum. Zastępstwa są natomiast nielimitowane.
Przez godzinę ponadwymiarową rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych (art. 35 ust. 2 Karty Nauczyciela). W szczególnych wypadkach, podyktowanych wyłącznie koniecznością realizacji programu nauczania, nauczyciel może być obowiązany do odpłatnej pracy w godzinach ponadwymiarowych zgodnie z posiadaną specjalnością, których liczba nie może przekroczyć 1/4 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć.
Przydzielenie nauczycielowi większej liczby godzin ponadwymiarowych może nastąpić wyłącznie za jego zgodą, jednak w wymiarze nieprzekraczającym 1/2 tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć (art. 35 ust. 1 Karty Nauczyciela).
Doraźne zastępstwo to godziny realizowane za nieobecnego pracownika
Przez godzinę doraźnego zastępstwa rozumie się przydzieloną nauczycielowi godzinę zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych powyżej tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub opiekuńczych, której realizacja następuje w zastępstwie nieobecnego nauczyciela (art. 35 ust. 2a Karty Nauczyciela).
Różnica między godzinami ponadwymiarowymi a doraźnymi zastępstwami sprowadza się do tego, że te pierwsze są z góry zaplanowane i przydzielane nauczycielowi na dłuższy okres – najczęściej rok szkolny; doraźne zastępstwa są zaś przydzielane niespodziewanie, także z dnia na dzień, gdy zaistnieje konieczność zastępstwa nieobecnego nauczyciela.
Na liczbę godzin ponadwymiarowych przekraczających 1/4 pensum nauczyciel nie musi się zgodzić
Przepisy wprowadzają limit godzin ponadwymiarowych przydzielanych bez zgody i za zgodą nauczyciela (bez akceptacji – do wymiaru 1/4 pensum i za zgodą do wymiaru 1/2 pensum). Nie przewidują natomiast żadnego limitu dla godzin doraźnych zastępstw. Trzeba bowiem pamiętać, że czas pracy nauczyciela zatrudnionego w pełnym wymiarze zajęć nie może przekraczać 40 godzin na tydzień (art. 42 ust. 1 Karty Nauczyciela). Przydzielanie już zatrudnionym nauczycielom godzin ponadwymiarowych i doraźnych zastępstw, zamiast zatrudniania nowego pracownika to oszczędność dla szkoły.
Przykład:
Nauczyciel zatrudniony na 18/18 etatu ma przydzielone 8,5 godziny ponadwymiarowej tygodniowo. Czy można mu przydzielić w tygodniu 1 godzinę doraźnego zastępstwa?
Nauczyciel, który realizuje 18 godzin pensum i 8,5 godziny ponadwymiarowej tygodniowo, ma jeszcze 13,5 godziny na realizację innych zadań i czynności w ramach 40-godzinnego tygodnia pracy. Nie ma zatem przeszkód, aby realizował w tym czasie godzinę doraźnego zastępstwa. Może natomiast nie zgodzić się na realizację godzin ponadwymiarowych w wymiarze przekraczającym 1/4 obowiązującego go wymiaru zajęć. Zaznaczyć jednak należy, że praca w godzinach ponadwymiarowych, przydzielona zgodnie z przepisami, jest obowiązkiem nauczyciela (wyrok SN z 2 maja 2004 r., I PK 454/03). Analogicznie należy potraktować godziny doraźnych zastępstw.
Źródło: wyrok SN z 2 maja 2004 r., I PK 454/03.
Podstawa prawna: art. 35 ust. 1, ust. 2, art. 42 ust. 1 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz.U. z 2006 r. nr 97, poz. 674).
Agnieszka Rumik, radca prawny
Zobacz także: