Podstawową zasadą, od której zależy wypłata trzynastki, jest przepracowanie co najmniej 6 miesięcy w danym roku kalendarzowym. Jednak nie zawsze brak 6-miesięcznego okresu zatrudnienia pozbawi nauczyciela i pracownika prawa do trzynastki. Jeżeli spełnią jeden z poniższych warunków, to otrzymają trzynastkę, nawet gdy ich okres zatrudnienia wyniesie dużo mnie niż wymagane 6 miesięcy. Ustawa do dodatkowym wynagrodzeniu rocznym (art. 2 ust. 3) przewiduje wypłatę trzynastki (w wysokości proporcjonalnej do okresu zatrudnienia) także w razie:
- nawiązania stosunku pracy w trakcie roku kalendarzowego z nauczycielem i nauczycielem akademickim zgodnie z organizacją pracy szkoły (szkoły wyższej);
- zatrudnienia pracownika do pracy sezonowej, jeżeli umowa o pracę została zawarta na sezon trwający nie krócej niż 3 miesiące;
- powołania pracownika do czynnej służby wojskowej albo skierowania do odbycia służby zastępczej;
- rozwiązania stosunku pracy w związku z:
- przejściem na emeryturę,
- rentę szkoleniową albo rentę z tytułu niezdolności do pracy lub świadczenie rehabilitacyjne,
- przeniesieniem służbowym,
- powołaniem lub wyborem, czyli nawiązaniem stosunku pracy w urzędzie jednostki samorządu terytorialnego na stanowisku wójta, burmistrza, prezydenta miasta, starosty lub marszałka województwa (wybór), albo zastępcy wójta (prezydenta, burmistrza), skarbnika gminy, powiatu lub województwa (powołanie) – dotyczy to zarówno pracowników niepedagogicznych, jak i nauczycieli,
- likwidacją pracodawcy albo zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących pracodawcy,
- likwidacją jednostki organizacyjnej pracodawcy lub jej reorganizacją;
- podjęcia zatrudnienia:
- w wyniku przeniesienia służbowego. W przypadku nauczycieli będzie to przeniesienie nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania do innej szkoły lub placówki (art. 18 Karty Nauczyciela), a w przypadku pracowników niepedagogicznych przeniesienie służbowe dotyczy wyłącznie pracowników samorządowych zatrudnianych na stanowiskach urzędniczych (np. księgowy, specjalista, referent) – art. 22 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych;
- na podstawie powołania lub wyboru,
- w związku z likwidacją poprzedniego pracodawcy albo ze zmniejszeniem zatrudnienia z przyczyn dotyczących tego pracodawcy,
- w związku z likwidacją jednostki organizacyjnej poprzedniego pracodawcy lub jej reorganizacją,
- po zwolnieniu z czynnej służby wojskowej albo po odbyciu służby zastępczej;
- korzystania:
- z urlopu wychowawczego,
- z urlopu macierzyńskiego,
- z dodatkowego urlopu macierzyńskiego,
- z urlopu ojcowskiego,
- z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
- z dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego,
- z urlopu rodzicielskiego,
- z urlopu dla poratowania zdrowia,
- przez nauczyciela lub nauczyciela akademickiego z urlopu do celów naukowych, artystycznych lub kształcenia zawodowego;
- wygaśnięcia stosunku pracy w związku ze śmiercią pracownika. W takim wypadku trzynastkę należy wypłacić w równych częściach małżonkowi oraz pozostałym osobom spełniającym warunki wymagane do uzyskania renty rodzinnej w myśl przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (art. 631 § 2 Kodeksu pracy). Poza małżonkiem będą to więc dzieci do ukończenia 16 roku życia, chyba że się uczą – wówczas do ukończenia nauki, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia wieku 25 lat, a także rodzice zmarłego pracownika, jeżeli przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania (art. 67 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).
