Nie każdy wydatek na cele charytatywne pomniejszy przychód

Niestety, w większości przypadków wartości takich darowizn w rozumieniu art. 888 Kodeksu cywilnego przedsiębiorca nie zaliczy do kosztów uzyskania przychodów. Ustawodawca wyłączył bowiem ze wspomnianych kosztów (poza pewnymi wyjątkami) darowizny i ofiary wszelkiego rodzaju. Tak wynika z art. 16 ust. 1 pkt 14 ustawy o podatku dochodowym od osób prawych, oraz z art. 23 ust. 1 pkt 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Jeden z wyjątków od zasady, że darowizny towarów nie mogą pomniejszać przychodów podatnika, dotyczy przekazywania w ten sposób artykułów spożywczych, jeżeli zostaną spełnione określone przepisami warunki. Z przepisów wynika bowiem, że kosztami podatkowymi mogą być koszt wytworzenia lub cena nabycia produktów spożywczych, o których mowa w art. 43 ust. 1 pkt 16 ustawy o VAT (a więc z wyjątkiem napojów alkoholowych), przekazanych na rzecz organizacji pożytku publicznego, z przeznaczeniem wyłącznie na cele działalności charytatywnej prowadzonej przez te organizacje (art. 16 ust. 1 pkt 14 ustawy o CIT i art. 23 ust. 1 pkt 11 ustawy o PIT).

Zatem aby darowizna żywności stanowiła koszt podatkowy, musi być przekazana na rzecz organizacji pożytku publicznego (OPP) w rozumieniu ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie oraz przeznaczona przez tę organizację na cele działalności charytatywnej.

Darowizny na szczytne cele w odniesieniu do dóbr innych niż żywność mogą być natomiast, przy spełnieniu określonych przepisami warunków, odliczane od dochodu przekazujących je podatników. Takim odliczeniom podlegają m.in. darowizny przekazane organizacjom określonym w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, na realizowane przez nie cele, o których mowa w art. 4 tej ustawy, oraz przekazane realizującym analogiczne cele organizacjom działającym na podstawie stosownych przepisów obowiązujących w państwach będących członkami Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego (art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT i art. 26 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT).

Jak wynika z treści powołanych przepisów, możliwość odliczenia tego rodzaju darowizny zależy przede wszystkim od tego, aby beneficjentem świadczenia była jedna z organizacji prowadzących działalność pożytku publicznego. Nie jest natomiast konieczne posiadanie przez obdarowanego (np. organizację pozarządową) statusu organizacji pożytku publicznego (OPP).

Z punktu widzenia możliwości dokonania takiego odliczenia istotne jest również to, żeby obdarowana organizacja m.in. realizowała cele, o których mowa w art. 4 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Podatnicy nie mają jednak prawa do odliczenia m.in. darowizn przekazanych na rzecz:

• osób fizycznych oraz

• osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej, prowadzących działalność gospodarczą polegającą na wytwarzaniu wyrobów przemysłu elektronicznego, paliwowego, tytoniowego, spirytusowego, winiarskiego, piwowarskiego, a także pozostałych wyrobów alkoholowych o zawartości alkoholu powyżej 1,5%, oraz wyrobów z metali szlachetnych albo z udziałem tych metali, lub handlu tymi wyrobami (art. 18 ust. 1a ustawy o CIT i art. 26 ust. 5 ustawy o PIT).

Pod kątem odliczenia fakt przekazania darowizny powinien być należycie udokumentowany, dowodem wpłaty na rachunek bankowy/płatniczy obdarowanego (przy darowiznach pieniężnych). Natomiast w przypadku darowizn niepieniężnych wymagane jest oświadczenie obdarowanego o jej przyjęciu, a także dokument, z którego wynika wysokość tej darowizny (art. 18 ust. 1c ustawy o CIT i art. 26 ust. 7 ustawy o PIT). Przepisy wskazują też na inne dokumenty potwierdzające fakt przekazania darowizn (zob. np. art. 26 ust. 7 pkt 4 ustawy o PIT). Fakt odliczenia darowizn trzeba ponadto wykazać w zeznaniach rocznych i w załącznikach do nich (np. w CIT-8 wraz z CIT-8/O, PIT-36 wraz z PIT-O).

W przypadku wielu różnego rodzaju akcji charytatywnych przedsiębiorcy licytują określone przedmioty, przy czym dochód z tego rodzaju licytacji przeznaczany jest przez organizatorów na cele dobroczynne. Uczestnicy, którzy wylicytowali te przedmioty (np. obrazy namalowane przez dzieci albo osoby niepełnosprawne), często mają wątpliwości, jak rozliczyć pod kątem podatkowym przekazane z tego tytułu kwoty pieniężne. Według organów podatkowych licytacja to nie darowizna, o której mowa w art. 888 kc, lecz forma publicznej sprzedaży osobie oferującej najwyższą cenę. Dlatego przekazanych w ten sposób kwot nie wolno odliczyć od dochodu jako darowizn na cele pożytku publicznego w rozumieniu art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT (art. 26 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT). Do takich wniosków prowadzi m.in. analiza wyjaśnień udzielonych przez naczelnika Urzędu Skarbowego w Żorach w piśmie z 23 marca 2004 r. (nr PBI/2/415/2/04) oraz przez dyrektora Izby Skarbowej w Gdańsku w piśmie z 12 czerwca 2004 r. (nr BI/005/0529/04). Obydwa wskazane pisma dotyczyły sposobu rozliczenia wydatków poniesionych w związku z nabyciem w drodze licytacji serduszek Fundacji „Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy”. Dyrektor gdańskiej izby skarbowej zwrócił ponadto uwagę na fakt, że tego rodzaju wydatków, jako nieponiesionych w celu uzyskania przychodów, nie wolno zaliczyć do kosztów podatkowych.

W sposób szczególny odliczane są darowizny na działalność charytatywno-opiekuńczą kościelnych osób prawnych (np. parafii, domów zakonnych itp.). Wynika to z przepisów regulujących stosunek państwa do poszczególnych kościołów funkcjonujących w Polsce, określanych powszechnie jako tzw. ustawy kościelne. Ogółem jest ich kilkanaście. Możliwość nielimitowanego odliczania darowizn przekazanych kościelnym osobom prawnym na działalność charytatywno-opiekuńczą przewidziano np. w: art. 55 ust. 7 ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej; art. 40 ust. 7 ustawy z 4 lipca 1991 r. o stosunku Państwa do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego; art. 34 ust. 2 ustawy z 13 maja 1994 r. o stosunku Państwa do Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Rzeczypospolitej Polskiej czy art. 28 ust. 5 ustawy z 30 czerwca 1995 r. o stosunku Państwa do Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego w Rzeczypospolitej Polskiej.

Działalność charytatywno-opiekuńcza prowadzona przez kościelne osoby prawne, które mogą być beneficjentami omawianych darowizn, jest bardzo szeroka. Prowadzenie zakładów dla sierot, szpitali, organizowanie pomocy osobom dotkniętym klęskami żywiołowymi i znajdującym się w trudnym położeniu materialnym lub zdrowotnym czy udzielanie pomocy w zapewnieniu wypoczynku dzieciom i młodzieży znajdującym się w potrzebie to tylko niektóre z wielu sfer działania tych podmiotów w zakresie dobroczynności, wymienione przykładowo w ww. przepisach (w tym m.in. w art. 39 ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w RP).

W świetle ustaw regulujących stosunki państwa do poszczególnych kościołów darowizny na działalność charytatywno-opiekuńczą kościelnych osób prawnych wolno odliczać w pełnej wysokości, bez ich ograniczania jakimkolwiek limitem.

Prawo do odliczenia darowizny na działalność charytatywno-opiekuńczą kościelnej osoby prawnej ustawodawca uzależnił więc od posiadania przez darczyńcę dokumentów potwierdzających fakt rzeczywistego jej wykorzystania przez obdarowanego w tym zakresie. Jest to istotna różnica w porównaniu z darowiznami odliczanymi na podstawie art. 18 ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT (art. 26 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT), w przypadku których darczyńca nie ma obowiązku badania przez podatnika sposobu wykorzystania darowanej kwoty (zob. postanowienie naczelnika Pomorskiego Urzędu Skarbowego z 12 maja 2005 r., nr DP/P1/423-0047/05/AP). Przy czym posiadanie wspomnianego wcześniej sprawozdania nie jest konieczne w momencie odliczenia darowizny. Jeśli jednak podatnik nie uzyska go od obdarowanej jednostki kościelnej w ciągu 2 lat, będzie zobligowany do skorygowania zeznania (np. PIT-36, PIT-37, CIT-8) za rok, w którym dokonał odliczenia. W takim przypadku korekta będzie polegać na zmniejszeniu wysokości odliczenia do wysokości limitu przewidzianego dla „zwykłych” darowizn na dobroczynność, tj. 10% dochodu w CIT i 6% dochodu w PIT.