Nadużycie prawa wystąpi, jeśli podatnik osiągnie korzyść podatkową

Podatnik w korekcie VAT za marzec 2013 roku wykazał podatek naliczony z tytułu nabycia towarów i usług zaliczonych do środków trwałych. Były zabudowane nieruchomości, maszyny i urządzenia do przetwórstwa mięsnego, samochody oraz sprzęt komputerowy. Ich zakup został udokumentowany fakturami VAT.

W trakcie kontroli fiskus ustalił, że na podstawie kilku umów o świadczenie usług i dostawy towarów spółka dostarczała surowiec zakładom mięsnym, od których kupiła te towary. Świadczyła dla nich także inne usługi.

Pod koniec 2011 roku podatnik wspólnie z ww. kontrahentami zmienił postanowienia umów przez nich zawartych, zwiększając wysokość kar w razie rozwiązania tych umów. W dniu 19 marca 2012 roku spółka wypowiedziała te umowy i zażądała od spółek wypłaty kar umownych. Następnie w marcu 2012 roku dokonano na rzecz spółki odpłatnej dostawy nieruchomości, maszyn i urządzeń. Zapłata za te środki trwałe nastąpiła poprzez potrącenie wierzytelności przysługującej spółce.

Strony skorzystały z opcji opodatkowania dostawy budynków i budowli. Dyrektor urzędu kontroli skarbowej rozliczył spółce VAT za marzec 2012 r. Organ uznał, że zawarte umowy oraz wynikające z nich kary pieniężne miały na celu wyłącznie wygenerowanie wierzytelności, skompensowanych następnie ze zobowiązaniami wynikającymi z faktur wystawionych przez podmioty powiązane. W ten sposób stworzono pozory zapłaty za środki trwałe.

W konsekwencji umowy te służyły do wygenerowania podatku naliczonego z tytułu otrzymanych faktur VAT. Było to, więc nadużycie prawa. Spółka wniosła odwołanie do dyrektora izby skarbowej w Bydgoszczy, który podtrzymał stanowisko organu kontrolnego. Podatnik skierował sprawę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (WSA) w Bydgoszczy.

Rozpoznając sprawę WSA odrzucił skargę. Zdaniem sądu zmniejszenie ciężaru podatkowego można dokonać w sposób legalny przy wykorzystaniu konstrukcji przewidzianych w ustawie, charakterystycznych dla danego podatku tj. ulg, zwolnień, odliczeń (tzw. optymalizacja podatkowa). Takie działanie nazywane jest unikaniem opodatkowania i jest całkowicie legalne. Przyjmuje się, zatem, że skoro obowiązujący porządek prawny stwarza dla danego podmiotu możliwość użycia legalnych konstrukcji, z których każda będzie miała inny wymiar podatkowy, to wybór najkorzystniejszego rozwiązania nie może być traktowane, jako obejście prawa. Z kolei uchylanie się od opodatkowania jest z reguły działaniem nielegalnym, polegającym na wprowadzeniu organów w błąd.

W praktyce sądowej i w doktrynie trwają spory, do jakiej grupy należy zakwalifikować takie układanie stosunków cywilnoprawnych, aby uniknąć opodatkowania lub je obniżyć. W tej kwestii przyjmuje się z jednej strony, że umowy cywilnoprawne nie mogą prowadzić do uchylania się od obowiązku podatkowego (wyrok NSA z 7 listopada 1991 r., sygn. akt SA/Po 1198/91). Wskazuje się również na to, że przepisy prawa podatkowego nie zawierają norm zakazujących lub nakazujących określone zachowanie, lecz jedynie określają ich konsekwencje.

Nie można z góry zakładać, że czynność cywilnoprawna została wykonana wyłącznie w celu uniknięcia opodatkowania, gdyż każde rozstrzygnięcie powinno mieć charakter indywidualny. Niemniej w opinii sądu w tej sprawie organy podatkowe były uprawnione do podważenia czynności prawnych podjętych pomiędzy spółkami. W rozpatrywanej sprawie wszystkie czynności zawarte pomiędzy spółkami powiązanymi wskazują, że ich jedynym celem było doprowadzenie do tego, by w końcowej czynności (czyli przeniesieniu własności nieruchomości) podatnik został zwolniony z obowiązku zapłaty VAT (z uwagi na kompensatę). W istocie otrzymałby przysporzenie poprzez uzyskanie prawa zwrotu podatku naliczonego w wysokości ponad 3.000.000 zł.

W związku z tym sąd jest zdania, że organy podatkowe słusznie uznały, że skutek tych czynności został użyty niezgodnie z zamierzonym celem ustawodawcy. Jedynym uzasadnieniem tych transakcji było uzyskanie nieuprawnionej korzyści podatkowej.