Rachunek zysków i strat jest zatem jednym z podstawowych i obligatoryjnych elementów sprawozdania finansowego. Informuje jaka jest efektywność poszczególnych rodzajów działalności oraz jaki wynik finansowy osiągnęła dana jednostka gospodarcza. Do obowiązków kierownika jednostki należy podjęcie decyzji o wyborze wariantu, w jakim rachunek zysków i strat będzie prezentowany. Możliwy jest albo wariant porównawczy, albo kalkulacyjny. Przy czym ustawa o rachunkowości nie narzuca ani jednej, ani drugiej wersji. Jest pozostawiona swoboda (wyjątek: emitenci papierów wartościowych, które są notowane na giełdzie).
Ostatecznie wybór wariantu należy do kierownika jednostki, który zgodnie z art. 10 ust. 1 uor w dokumentacji opisującej przyjęte zasady (politykę) rachunkowości określa między innymi metody wyceny aktywów i pasywów oraz sposób ustalania wyniku finansowego w zakresie, w jakim ustawa pozostawia jednostce prawo wyboru.
Rachunek wyników w układzie porównawczym stosowany jest głównie w małych firmach, w których nie występuje konieczność podziału kosztów wspólnych według funkcji. Także w podmiotach świadczących usługi zwykle wystarcza podział kosztów tylko wg rodzaju.
Układ kalkulacyjny natomiast jest bardziej zorientowany na sprzedaż, gdyż informuje o poszczególnych kosztach wytworzenia, czyli kosztach wyprodukowanych wyrobów, produkcji sprzedanej, zapasów końcowych, a także kosztach sprzedaży i kosztach ogólnego zarządu.
Jeżeli w przedsiębiorstwie do ewidencji kosztów działalności operacyjnej stosowane są jedynie konta zespołu 4 (układ rodzajowy kosztów), rachunek zysków i strat sporządzany jest w wariancie porównawczym. Firmy posługujące się układem rodzajowym kosztów (zespół 4) i równolegle układem funkcjonalnym (zespół 5) mają prawo wyboru wariantu rachunku zysków i strat. Jednostki prowadzące ewidencję kosztów wyłącznie na kontach zespołu 5 sporządzają kalkulacyjny rachunek zysków i strat. W praktyce bardzo duże znaczenie ma wielkość firmy i branża, w jakiej działa podmiot, bo to determinuje potrzeby informacyjne kierownictwa jednostki, a tym samym przyczynia się do możliwości stworzenia rachunku zysków i strat w jednym albo drugim wariancie.
Różnice w sporządzaniu rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym i kalkulacyjnym zostaną przedstawione w tabeli poniżej.
Rachunek zysków i strat
(wariant porównawczy)
|
Rachunek zysków i strat
(wariant kalkulacyjny)
|
|
a. Przychody netto ze sprzedaży i zrównanie z nimi
I Przychody netto ze sprzedaży produktów
II Zmiana stanu produktów (zwiększenie – wartość dodatnia, zmniejszenie – wartość ujemna)
III Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki
IV Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
b. Koszty działalności operacyjnej
I Amortyzacja
II Zużycie materiałów i energii
III Usługi obce
IV Podatki i opłaty
V Wynagrodzenia
VI Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia
VII Pozostałe koszty rodzajowe
VIII Wartość sprzedanych towarów i materiałów
c. Zysk (strata) ze sprzedaży (a – b)
|
a. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
I Przychody netto ze sprzedaży produktów
II Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów
b. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów
I Koszt wytworzenia sprzedanych produktów
II Wartość sprzedanych towarów i materiałów
c. Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (a – b)
d. Koszty sprzedaży
e. Koszty ogólnego zarządu
f. Zysk (strata) ze sprzedaży
(c – d – e)
|
W tabeli została przedstawiona jedynie pierwsza część rachunku zysków i strat, tj. ustalanie zysku (straty) ze sprzedaży, tylko ta część odróżnia bowiem od siebie dwa warianty rachunku zysków i strat.
W wariancie porównawczym od sumy przychodów netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów skorygowanych o zmianę stanu produktów (zwiększenie stanu produktów występuje ze znakiem plus, a zmniejszenie – ze znakiem minus) i zwiększonych o koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby odejmowana jest suma kosztów działalności operacyjnej według ich rodzaju oraz wartość sprzedanych towarów i materiałów.
Z kolei w wariancie kalkulacyjnym od sumy przychodów netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów odejmowane są koszty wytworzenia sprzedanych produktów, wartość sprzedanych towarów i materiałów, jak też całość kosztów sprzedaży i ogólnego zarządu.
Katarzyna Trzpioła, Wykładowca na wydziale Zarządzania UW
Zobacz także:
