Rozładunek z opóźnieniem wskutek wypadku a reklamacja spedytora wobec przewoźnika

Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy najpierw prześledzić zasady odpowiedzialności przewoźnika za opóźnienie w przewozie. Mianowicie przewoźnik ponosi odpowiedzialność za utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe od przyjęcia jej do przewozu aż do jej wydania oraz za opóźnienie w przewozie przesyłki (art. 65 ust. 1 Prawa przewozowego). Odpowiedzialność ta nie zależy od winy (lub jej braku) przewoźnika. Nie ma więc znaczenia czy wypadek nastąpił w winy kierowcy, z winy osoby trzeciej, czy nawet bez braku czyjejkolwiek winy, gdyż w każdym wypadku następuje opóźnienie, za które odpowiada przewoźnik na zasadzie ryzyka.

Od odpowiedzialności przewoźnik mógłby się uwolnić, wykazując, że opóźnienie powstało z przyczyn występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy, niewywołanych winą przewoźnika, z właściwości towaru albo wskutek siły wyższej. Wypadek, nawet niewywołany przez kierowcę, wbrew powszechnym opiniom nie jest uznawany za działanie siły wyższej, a co najwyżej za tzw. zdarzenie losowe, które nie zwalnia z odpowiedzialności.

Ta dość restrykcyjna odpowiedzialność jest jednakże łagodzona przez inne przepisy. Artykuł 75 ust. 3 pkt 2 lit. b Prawa przewozowego wskazuje, że ewentualne roszczenie odszkodowawcze z tytułu umowy przewozu przesyłek towarowych przysługuje nadawcy lub odbiorcy zależnie od tego, któremu z nich przysługuje prawo rozporządzania przesyłką. W zdecydowanej większości przypadków jest nim odbiorca. Przy tym przepis ten dotyczy przewozu realizowanego na terytorium Polski.

W przypadku przewozów, które realizowane są w dwóch różnych krajach, sytuacja trochę się komplikuje. Stosuje się bowiem wtedy konwencję o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR), która nie określa osoby uprawnionej do dochodzenia odszkodowania za opóźnienie. Powoduje to, że każde państwo wypracowało własne prawodawstwo, orzecznictwo i praktykę w tym względzie, co wymaga każdorazowego zbadania w indywidualnym przypadku.

Na gruncie przepisów prawa przewozowego spedytor nie może dochodzić odszkodowania za opóźnienie w przewozie, gdyż nie posiada prawa rozporządzania przesyłką. Umowa spedycji dotyczy zorganizowania przewozu, nie czyni ona jednak spedytora bezpośrednio odpowiedzialnym za ładunek. Odpowiedzialność ta w dalszym ciągu spoczywa na przewoźniku. Spedytor co najwyżej ponosi winę w wyborze niewłaściwego przewoźnika i w przypadku ewentualnego obciążenia finansowego z tego tytułu (bądź innych szkód finansowych wywołanych opóźnieniem przewoźnika) będzie miał prawo dochodzenia rekompensaty od przewoźnika. Nie będzie to jednak prawo do odszkodowania za opóźnienie. Poza tym w przypadku ewentualnego sporu sądowego to spedytor będzie musiał wykazać fakt poniesienia szkody.

Czy to oznacza, że spedytor na gruncie przepisów krajowych nie może w żaden sposób obciążyć finansowo przewoźnika za opóźnienie? Oczywiście nie, ale musi w tym celu wykorzystać inne środki prawne. Zgodnie z art. 798 Kodeksu cywilnego, spedytor obowiązany jest do podjęcia czynności potrzebnych do zabezpieczenia praw dającego zlecenie lub osoby przez niego wskazanej względem przewoźnika albo innego spedytora. W takiej sytuacji spedytor najczęściej w zleceniu dla przewoźnika zastrzega ściśle określoną karę finansową, przykładowo 100 euro za każde „X” godzin opóźnienia. Kara jest formą odszkodowania za negatywne konsekwencje, jakie mogłyby spotkać spedytora od nadawcy/odbiorcy, i zarazem formą dyscyplinowania przewoźnika do terminowego wykonania zlecenia, a więc zabezpieczającą interes zleceniodawcy. W przypadku braku jakiejkolwiek kary umownej przewoźnik oczywiście nadal odpowiadałby za opóźnienie, jednakże podmiot dochodzący od niego odszkodowania musiałby udowodnić, że w związku z opóźnieniem poniósł szkodę finansową, oraz udowodnić jej wysokość.

Jak natomiast przedstawia się praktyka? W praktyce, w sytuacji, gdy wypadek powiązany był ze zdarzeniem losowym, np. wypadkiem na autostradzie i korkiem, w którym utknął pojazd z ładunkiem, czyli z sytuacją niezależną od winy przewoźnika, w przypadku udokumentowania takiego zdarzenia podmioty uprawnione do odszkodowania za opóźnienie bądź kar umownych z nim związanych często rezygnują z finansowego obciążania przewoźnika. Nie jest to jednak regułą, a raczej pewną praktyką, wynikającą z indywidualnie wypracowanych relacji pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarczymi.