Oprócz potrąceń przymusowych, wymienionych w art. 87 kp można dokonywać dobrowolnych potrąceń. Są one dopuszczalne tylko za zgodą pracownika wyrażoną na piśmie. Jakakolwiek inna forma przyzwolenia jest nieważna. Bezprawne potrącanie stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracownika, zagrożone karą grzywny w wysokości od 1.000 do 30.000 zł.
Zgoda na piśmie powinna dotyczyć określonego co do rodzaju i kwoty potrącenia, a także wskazywać, w jakich terminach i co jaki czas może być ono dokonywane. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 2 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I BP 2/12, OSNP 2013/15–16/174) pracownik może wyrazić zgodę na potrącenie także już po jego dokonaniu, jeżeli dotyczy ono niedoborów (po przyjęciu odpowiedzialności materialnej), a pracownik ma świadomość długu i akceptuje jego wielkość.
Na pracownika nie można ponadto przerzucać wydatków, do których ponoszenia zobowiązany jest pracodawca (np. na badania lekarskie, posiłki profilaktyczne, odzież roboczą).
W przypadku dobrowolnych potrąceń również obowiązuje kwota wolna. Jest nią kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:
- pełnego minimalnego wynagrodzenia za pracę netto – przy potrącaniu należności na rzecz pracodawcy (np. nadpłacone wynagrodzenie, rata udzielonej pożyczki),
- 80% tej kwoty – przy potrącaniu innych należności (składka grupowego ubezpieczenia na życie, rata pożyczki z kasy zapomogowo-pożyczkowej, składka na związki zawodowe).
W Kodeksie pracy nie ma zapisu stwierdzającego, że w przypadku potrąceń za zgodą pracownika kwoty wolne zmniejsza się odpowiednio do wymiaru czasu pracy. GIP uznał jednak, że w przypadku dobrowolnych potrąceń
kwoty wolne powinny być zmniejszane proporcjonalnie do etatu, tak jak w przypadku potrąceń niewymagających zgody pracownika (pismo nr GPP-364-4560-8-1/11/PE/RP).
W razie zbiegu potrąceń przymusowych z dobrowolnymi ważniejsze są te pierwsze. Dopiero w następnej kolejności pracodawca może zaspokoić pozostałe roszczenia, z uwzględnieniem kwot wolnych.
Zgodnie z art. 831 § 1 pkt 1 Kodeksu postępowania cywilnego egzekucji nie podlegają sumy i świadczenia w naturze wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych.
Do tej kategorii należy włączyć:
należności i diety wypłacone z tytułu podróży służbowych (diety są przeznaczone na pokrycie zwiększonych kosztów żywieniowych, a w czasie zagranicznego wyjazdu w sprawach firmowych – także innych drobnych wydatków, nie stanowią więc przysporzenia po stronie delegowanego),
ekwiwalenty za pranie i konserwację obuwia i odzieży roboczej bądź za używanie własnej odzieży i obuwia roboczego, ekwiwalenty za używanie przez pracownika własnych narzędzi, materiałów lub sprzętu na potrzeby pracodawcy, a także ryczałty za używanie przez podwładnego prywatnego samochodu do celów służbowych (takie należności mają zrekompensować zatrudnionemu poniesione wcześniej wydatki związane z wykonywaniem obowiązków na rzecz pracodawcy).
Wymienione świadczenia są w całości wolne od zajęcia, co oznacza, że pracodawca nie może przeznaczyć ich na spłatę długu.
Podstawa prawna:
- art. 87–91, art. 282 § 1 pkt 1 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.),
- art. 831 § 1 pkt 1 ustawy z 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 ze zm.).
Izabela Nowacka, specjalista w zakresie wynagrodzeń
Zobacz także: