Lekarze orzecznicy ZUS wykonują kontrolę prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby oraz wystawiania zaświadczeń lekarskich. W celu kontroli lekarz może:
- przeprowadzić badanie lekarskie ubezpieczonego w wyznaczonym miejscu lub w miejscu pobytu ubezpieczonego,
- skierować ubezpieczonego na badanie specjalistyczne przez lekarza konsultanta ZUS,
- zażądać od wystawiającego zaświadczenie lekarskie udostępnienia dokumentacji medycznej dotyczącej ubezpieczonego stanowiącej podstawę wydania zaświadczenia lekarskiego lub udzielenia wyjaśnień i informacji w sprawie,
- zlecić wykonanie badań pomocniczych w wyznaczonym terminie.
Wezwanie na badanie kontrolne ZUS wysyła do ubezpieczonego za zwrotnym potwierdzeniem odbioru. Określa w nim termin badania przez lekarza orzecznika ZUS albo przez lekarza konsultanta lub dostarczenia posiadanych wyników badań pomocniczych. Ubezpieczony ma obowiązek udostępnić posiadaną dokumentację medyczną lekarzowi przeprowadzającemu badanie (tj. zarówno lekarzowi orzecznikowi ZUS, jak i lekarzowi konsultantowi ZUS). W wezwaniu zawarta jest także informacja o skutkach niezastosowania się do niego, tj. że w razie uniemożliwienia badania lub niedostarczenia posiadanych wyników badań we wskazanym terminie zaświadczenie lekarskie traci ważność od dnia następującego po tym terminie.
Wcześniejsze zakończenie zwolnienia lekarskiego jest także możliwe w przypadku, gdy po analizie dokumentacji medycznej i przeprowadzeniu badania ubezpieczonego lekarz orzecznik ZUS określi wcześniejszą datę ustania niezdolności do pracy niż orzeczona w zwolnieniu. Wówczas traci ono ważność za okres od tej daty. Lekarz orzecznik wystawia wtedy zaświadczenie, które jest traktowane na równi z zaświadczeniem stwierdzającym brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku. Wręcza je w dniu badania ubezpieczonemu, informując go równocześnie o konieczności dostarczenia go pracodawcy. Informuje również o tym lekarza, który wystawił kontrolowane zaświadczenie.
