Minęło kilkadziesiąt lat od czasów, kiedy Michaił Bułhakow pisał powieść „Mistrz i Małgorzata” (powstała w latach 1928-1940), a mimo to topografia Moskwy jest czytelna do dziś. Mieszkał przy ulicy Sadowej, na skwerze zwanym Patriarszymi Prudami odpoczywał, na Arbacie odwiedzał siostrę Nadieżdę, a w Parku Aleksandrowskim obok Kremla spotykał się z przyszłą żoną.
Architektura stolicy Rosji nie ucierpiała zbytnio podczas II wojny światowej i dlatego zachowały się miejsca opisane przez Bułhakowa. Nadal można oglądać powieściowe domy, teatry i parki. „Kiedy zachodziło właśnie gorące wiosenne słońce, na Patriarszych Prudach zjawiło się dwu obywateli” – czytamy o skwerze na Patriarszych Prudach, czyli Patriarszych Stawach przy Małej Bronnej, ulicy odchodzącej od Wielkiej Sadowej.
W tym miejscu siedzieli dwaj literaci – Michał Aleksandrowicz Berlioz, redaktor miesięcznika literackiego i prezes stowarzyszenia pisarzy oraz jego przyjaciel, poeta Iwan Nikołajewicz Ponyriow, podpisujący się pseudonimem Bezdomny.
Teraz na Patriarszych Prudach powstaje zimą naturalne lodowisko, a latem wokół jeziorka spacerują rodzice z dziećmi. Pojawiają się też turyści z egzemplarzem „Mistrza i Małgorzaty”, ale najczęściej na ławkach odpoczywają przechodnie.
Ocalał opisany w powieści dom przy obwodnicy śródmiejskiej Sadowoje Kolco, czyli Pierścień Sadowy 302a (w rzeczywistości 10). W mieszkaniu pod numerem 50 mieszkał w latach 20. XX w. Bułhakow. Teraz jest tu muzeum pisarza.
Wyróżniają się prace plastyków, których zainspirowała powieść „Mistrz i Małgorzata”. Wystrój mieszkania-muzeum nawiązuje do klimatu powieści, ale też i smutnej prozy życia z przełomu lat 20. i 30. XX w., kiedy niedrukowany latami pisarz walczył o przeżycie.
Na ławce pod murami Kremla Bułhakow spotykał się z przyszłą żoną Jeleną i tu również rozgrywa się akcja powieści. To zapewne zza tych murów przybył wysłannik Wolanda. Krytycy wielokrotnie zastanawiali się, kim jest diabeł z powieści Bułhakowa. Jedni wskazywali na Stalina, inni na Lenina...
Tymczasem zarówno w życiu, jak i w „Mistrzu i Małgorzacie”, wiele dróg krzyżowało się na Arbacie. Arbat, leżący na historycznej trasie z Moskwy do Smoleńska, obrósł w legendy. Mieszkał tu Mikołaj Gogol, Aleksander Siergiejewicz Puszkin i Siergiej Jesienin.
W dziewiętnastym wieku Arbat stał się odpowiednikiem paryskiego Montmartre’u. W kamienicy pod numerem 26 znajdował się teatr im. Wachtangowa, ale w czasie II wojny światowej w teatr trafiła bomba i w tym miejscu wybudowano nowy budynek. Na Arbacie mieszkała Nadieżda Afanasjewa Bułhakow-Ziemska, siostra pisarza. Po rozwodzie z pierwszą żoną, Bułhakow wyprowadził się z kamienicy przy Sadowej i z nową towarzyszką życia, Lubow Biełozierską, zatrzymał się w mieszkaniu siostry.
Arbat pojawił się w powieści, w fantastycznym wątku, kiedy z domu przy ulicy Osmażewskiej 21 Małgorzata, przemieniona przez maść Asasella w czarownicę, odleciała na miotle w głuchą ciemną noc.
W czasach, gdy Bułhakow pisał „Mistrza i Małgorzatę”, na Arbacie mieszkał słynny bard Bułat Okudżawa. Zanim wyruszył stąd jako kilkunastoletni chłopak na wojnę „ojczyźnianą”, jego najbliższych dosięgnęła nienawistna dłoń ludzi Wolanda.
W latach trzydziestych został aresztowany ojciec, a matka pisała do Stalina listy z prośbą o ułaskawienie. Okazało się, że ojciec już nie żył, a matkę też zesłano do łagru. Okudżawa dźwigał ten ciężar, śpiewając przejmującą balladę – „Ach Arbat, moj Arbat, ty mojo otieczestwo” (Ach Arbat, mój Arbat, jesteś moją ojczyzną).
Zobacz także:
