Projekt budowlany a projekt wykonawczy – podobieństwa i różnice

Czym jest projekt budowlany?

Myśląc o projekcie budowlanym, proszę odrzucić obraz projektu budynku mieszkalnego jednorodzinnego. Wagę problematyki rozstrzyganej w tym elemencie dokumentacji budowy lepiej opisuje wyobrażenie np. projektu stadionu sportowego wraz z infrastrukturą towarzyszącą, przebudowy obiektu zabytkowego wraz z dostosowaniem do współczesnych wymagań bezpieczeństwa i dostępności, projekt budowy drogi przebiegającej przez kilometry terenu zróżnicowanego pod względem ukształtowania geologicznego, hydrologii i istniejącego zagospodarowania.

Projekt budowlany jest jednym z kilku niezbędnych elementów dokumentacji budowlanej, która jest wytwarzana w procesie inwestycyjnym na potrzeby planowania, przygotowania, wyceny i realizacji inwestycji. Konieczność opracowania projektu budowlanego wynika z przepisów ustawy Prawo budowlane, gdzie jest wskazany jako element konieczny podczas postępowania administracyjnego prowadzonego przy ubieganiu się o pozwolenie na budowę, a następnie jako podstawa prowadzenia robót budowlanych. Jednak często nie jest on wystarczający, aby prace były właściwie wycenione, a następnie wykonane.

Projekt budowlany w zakresie, w jakim obecnie jest wymagany w postępowaniu, stanowi dokumentację, która pozwala wykazać zgodność projektowanego przedsięwzięcia z innymi przepisami, takimi jak:

• akty prawa miejscowego lub decyzje administracyjne – planem miejscowym lub gdy dana nieruchomość nie jest nim objęta, decyzją o warunkach zabudowy,
• przepisy z zakresu bezpieczeństwa pożarowego – potwierdzane przez rzeczoznawcę ds. bezpieczeństwa pożarowego,
• Przepisy sanitarne – potwierdzane przez rzeczoznawcę ds. higienicznosanitarnych,
• Przepisy o ochronie zabytków – potwierdzane poprzez uzgodnienie z konserwatorem zabytków (przy czym zatwierdzany jest nie tylko projekt budowlany, ale i sposób prowadzenia robót budowlanych),
• Przepisy o ochronie środowiska – stwierdzane w procedurze oceny oddziaływania na środowisko.

Powyższe uwarunkowania prawne (a systemy informacji prawnej podają ok. 30 aktów prawnych, z którymi, zależnie od występujących okoliczności, zamierzenie budowlane powinno być zgodne) wraz z innymi założeniami dotyczącymi inwestycji determinują decyzje podejmowane podczas projektowania i mają swoje odzwierciedlenie w przyjętych rozwiązaniach architektonicznych i technologicznych. Treści zamieszczone w projekcie budowlanym często nie są wystarczające, by stać się „instrukcją” wykonania robót; projekt budowlany opisuje niejako jedynie stan docelowy obiektu budowlanego – jego położenie, orientację w terenie, wymiary, materiały, z jakich jest wykonany, instalacje, jakie zawiera.

W przypadku prostych obiektów projekt budowlany pozwala doświadczonym wykonawcom zbudować obiekt zgodnie z intencją projektanta, jednak w przypadkach bardziej skomplikowanych projekt wykonawczy jest niezbędny. Ponadto opracowanie samego projektu budowlanego poprzedzone jest innymi opracowaniami, np. programem funkcjonalno-użytkowym czy koncepcją architektoniczną.  

Zapamiętaj

Projekt budowlany sporządzany jest ze względów proceduralnych - w celu wykazania, że zamierzenie budowlane jest zgodne z przepisami prawa.

Jedynie w przypadku nieskomplikowanych obiektów budowlanych projekt budowlany jest na tyle szczegółowy, aby umożliwić wykonanie na jego podstawie projektowanego obiektu. W pozostałych przypadkach konieczne jest uzupełnienie projektu budowlanego projektem technicznym.

Wymagania wobec projektu budowlanego

Zgodnie z przepisami ustawy Prawo budowlane projekt budowlany stanowi załącznik do wniosku o wydanie decyzji o pozwoleniu na budowę. Wciąż przepisy Prawa budowlanego są tak sformułowane, że jedyną formą, w jakiej można złożyć projekt budowlany, jest forma papierowa (cyfryzacja procedury ubiegania się o pozwolenie na budowę byłaby niewątpliwie istotnym wyzwaniem dla administracji publicznej). Projekt budowlany jest także elementem „dokumentacji budowy”, która została zdefiniowana w ustawowym słowniczku.

Wymagania, jakie powinien spełnić projekt budowlany, określone są w ustawie Prawo budowlane (art. 34). Przede wszystkim musi on być zgodny z przepisami dotyczącymi zagospodarowania nieruchomości na lądzie i wodzie (decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, decyzjach, o których mowa w ustawie o obszarach morskich).

Wskazano również, że zakres i treść projektu muszą być dostosowane do specyfiki i charakteru obiektu oraz stopnia skomplikowania robót budowlanych – przepis ten umożliwia dokonanie decyzji o tym, jak dalece szczegółowy powinien być projekt. Decyzję tę podejmują osoby pełniące zawody zaufania publicznego architekta lub inżyniera budownictwa, posiadające odpowiednie uprawnienia budowlane i pełniące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie. We wrześniu 2019 roku przepis ten został uzupełniony o treść związaną z koniecznością zapewnienia niezbędnych warunków do korzystania z projektowanego obiektu przez osoby ze szczególnymi potrzebami, o których mowa w tzw. ustawie o dostępności.

Prawo budowlane wskazuje elementy, jakie powinien zawierać projekt budowlany. I tak zasadnicze elementy składają się na projekt budowlany – projekt zagospodarowania działki sporządzony na mapie do celów projektowych, projekt architektoniczno-budowlany, informacja o udziale lokali mieszkalnych dostępnych dla osób z niepełnosprawnościami w przypadku budynków mieszkalnych wielorodzinnych, oświadczenie o możliwości połączenia działki z drogą publiczną, wyniki badań geologicznych oraz geotechniczne warunki posadowienia (w zależności od potrzeb) oraz informację o obszarze oddziaływania obiektu. Ta ostatnia informacja jest o tyle istotna, że wpływa na krąg stron postępowania o udzielenie pozwolenia na budowę (a np. w przypadku budynku jednorodzinnego umożliwia zastosowanie odrębnej procedury – zgłoszenie budowy z projektem, bez konieczności ubiegania się o pozwolenie na budowę).

W dalszej części przepisu mowa jest o zatwierdzeniu projektu budowlanego. Jest on zatwierdzany w decyzji o pozwoleniu na budowę. Wskazano, że cztery zatwierdzone projekty załączane do wniosku o pozwolenie rozdysponowane są następnie między inwestora (z czego jeden przekazywany jest najczęściej do kierownika budowy), jeden dla organu zatwierdzającego projekt oraz jeden dla organu nadzoru budowlanego. Warto jednak zaznaczyć, że inwestor może wystąpić do organu administracji architektoniczno-budowlanej z wnioskiem jedynie o zatwierdzenie projektu budowlanego, bez konieczności składania wniosku o pozwoleniu na budowę. Decyzja taka wiąże organ wydający pozwolenie na budowę przez okres ważności decyzji (oznaczony w treści decyzji, jednak nie dłużej niż rok) – zatem w przypadku zmiany wymagań określonych poprzez warunki techniczne lub zmianę miejscowych aktów planistycznych można liczyć na uzyskanie pozwolenia na budowę bez konieczności dostosowania projektu do nowych wymagań. Niemniej aby ubiegać się o zatwierdzenie projektu i tak trzeba spełniać wymagania, jak przy pozwoleniu na budowę, a więc np. posiadać prawo do dysponowania nieruchomością na cele budowlane.

Zaznaczenia wymaga fakt, że obecnie trwają prace nad zmianą ustawy Prawo budowlane (druk sejmowy nr 121), które obejmują m.in. zmiany przepisów dotyczące projektu budowlanego. Zmiany te najprawdopodobniej motywowane są tym, by organ administracji architektoniczno-budowlanej nie zatwierdzał projektu budowlanego w zakresie czysto technicznym – wszak pracownik urzędu, od którego nie wymaga się, aby posiadał uprawnienia budowlane, nie powinien oceniać, by następnie zatwierdzać przyjęte przez projektantów rozwiązania inżynierskie. Proponowane w projekcie zmiany ustawy Prawo budowlane będą stanowiły istotną zmianę w stosunku do obecnie obowiązujących reguł. Interesujące jest, czy rzeczywiście usprawnią proces inwestycyjny.

Zapamiętaj

• Projekt budowlany jest niezbędnym elementem wniosku o pozwolenie na budowę.
• Zakres i stopień szczegółowości projektu budowlanego określa rozporządzenie wydane na podstawie art. 34 ust. 6 pkt 1 Prawa budowlanego.
• Projekt ten jest oceniany przez organ administracji architektoniczno-budowlanej, a następnie zatwierdzany w decyzji o pozwoleniu na budowę.

Projekt wykonawczy w zamówieniach publicznych

W Prawie zamówień publicznych zlecenia robót budowlanych mają szczególne miejsce. Są traktowane odmiennie niż inne zamówienia na dostawy czy usługi. Ponadto definicja robót budowlanych zawarta w ustawie Prawo zamówień publicznych wskazuje, że roboty budowlane rozumiane są jako wykonanie albo zaprojektowanie i wykonanie robót budowlanych. Samo projektowanie traktowane jest jako usługa.

W procesie udzielania zamówień publicznych dokumentacja projektowa ma istotną funkcję nie tylko jako podstawa wykonywania robót budowlanych, ale także jako sposób opisu przedmiotu zamówienia, a więc na etapie poprzedzającym wykonywanie robót budowlanych. Zgodnie z rozporządzeniem wykonawczym, w którym uregulowano m.in. szczegółowy zakres i formę dokumentacji projektowej, określono, że składa się ona z następujących elementów (dla inwestycji dla których wymagane jest uzyskanie pozwolenia na budowę):

• projektu budowlanego w zakresie uwzględniającym specyfikę robót budowlanych,
• projektów wykonawczych,
• przedmiaru robót,
• informacji dotyczącej bezpieczeństwa i ochrony zdrowia, w przypadkach gdy jej opracowanie jest wymagane na podstawie odrębnych przepisów.

Należy przy tym zwrócić uwagę, że przewiduje się, że w skład dokumentacji wchodzi więcej niż jeden projekt wykonawczy – są to bowiem projekty wykonywane przez tzw. branżystów (np. dotyczące konstrukcji, instalacji wodociągowej, kanalizacyjnej, wentylacyjnej, elektrycznej, telekomunikacyjnej). Dodatkowo projekty wykonawcze mogą obejmować przygotowanie terenu pod budowę – ten etap procesu inwestycyjnego nie znajduje odzwierciedlenia w projekcie budowlanym. Ponadto w rozporządzeniu wskazano, że projekty wykonawcze mogą dotyczyć:

•  robót budowlanych w zakresie wznoszenia kompletnych obiektów budowlanych lub ich części oraz robót w zakresie inżynierii lądowej i wodnej, włącznie z robotami wykończeniowymi w zakresie obiektów budowlanych,
• robót w zakresie instalacji budowlanych,
• robót związanych z zagospodarowaniem terenu.

Zawartość tych projektów pozwala na uzupełnienie i uszczegółowienie projektu budowlanego w zakresie i stopniu dokładności niezbędnym do sporządzenia przedmiaru robót, kosztorysu inwestorskiego, przygotowania oferty przez wykonawcę i realizacji robót budowlanych.

W rozporządzeniu wskazano, że wymagania co do formy projektów wykonawczych stosuje się odpowiednio, jak dla projektu budowlanego. Zatem wymagania co do strony tytułowej, metryk umieszczanych na rysunkach, numeracji stron, techniki graficznej i oprawy stosuje się tak, jak w projekcie budowlanym, zgodnie z przepisami rozporządzenia w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego.

Należy zauważyć, że na budowach, które nie są prowadzone w ramach zamówień publicznych, projekty wykonawcze oczywiście również są opracowywane, bo tylko tak możliwa jest precyzyjna komunikacja między inwestorem a wykonawcami co do udzielanych zleceń i dokonywania rozliczeń w ramach zawieranych umów.

Zapamiętaj

• Pojęcie oraz zakres projektów wykonawczych określone są w rozporządzeniu wydanym na podstawie Prawa zamówień publicznych.
• Projekt wykonawczy stanowi uszczegółowienie projektu budowlanego i z reguły ma charakter branżowy – dla każdego istotnego składnika obiektu sporządzany jest odrębny projekt wykonawczy.
• W odniesieniu do robót budowlanych realizowanych bez stosowania zamówień publicznych projekty wykonawcze nie są wymagane, ale z reguły są opracowywane.
• Wymagania co do formy projektów wykonawczych wzorowane są na formie projektów budowlanych.

Projekt jako opis zakresu prac – Kodeks cywilny

Problematyka projektu stanowiącego podstawę wykonania robót budowlanych regulowana jest również przez przepisy Kodeksu cywilnego. Regulacje te znajdują się w Księdze III regulującej zobowiązania, w tytule XVI Umowa o roboty budowlane. W tej części Kodeksu cywilnego uregulowano relacje między inwestorem a wykonawcą (dokonano też rozróżnienia na „generalnego wykonawcę” oraz „podwykonawców”). Co warto zauważyć na marginesie – pojęcie „wykonawcy” nie występuje w przepisach Prawa budowlanego, nie jest on wskazywany jako uczestnik procesu inwestycyjnego, skutkuje to tym, że wszelkie obowiązki wykonawcy wynikają ze stosunków umownych zawartych z inwestorem.

W przepisach kodeksu nie jest dokonane rozróżnienie projektu budowlanego i projektu wykonawczego. Przepisy posługują się pojęciem ogólnym „projektu” oraz „dokumentacji wymaganej przez właściwe przepisy”. Zgodnie z przepisem art. 648 § 2 kc dokumentacja ta stanowi część umowy, a więc jest opisem przedmiotu świadczenia. Ma to istotne skutki, również ze względu na przepis art. 649 kc, gdzie wskazano, że „(...) w razie wątpliwości poczytuje się, iż wykonawca podjął się wszystkich robót objętych projektem stanowiącym część składową umowy”. Jest to istotny przepis przy rozliczeniu prac – wykonawca może mieć kłopot z odmówieniem wykonania prac, które np. nie zostały uwzględnione w przedmiarze, a znajdują się w projekcie budowlanym. Również prace, które znajdują się w projekcie budowlanym, nie mogą zostać przez generalnego wykonawcę traktowane jako „prace dodatkowe” i formalnie nie ma podstaw, by żądać za nie dodatkowego wynagrodzenia.

Interesujące w tym kontekście jest rozstrzygnięcie podjęte w wyroku Sądu Najwyższego z 18 lutego 2016 r. II CSK 197/15, w którym wskazano, że przepis art. 649 kc nie w każdym przypadku ma zastosowanie do umów zawieranych w reżimie Prawa zamówień publicznych. Związane jest to z odrębną od zawartej w Kodeksie cywilnym definicji „robót budowlanych”, która funkcjonuje w Prawie zamówień publicznych, oraz traktowaniem Prawa zamówień publicznych jako lex specialis w stosunku do regulacji Kodeksu cywilnego.

Zapamiętaj

• Kodeks cywilny posługuje się pojęciem „projekt”, które obejmuje zarówno projekt budowlany, jak i projekt wykonawczy. Jeśli umowa o roboty budowlane nie stanowi inaczej, wykonawca jest zobowiązany do wykonania wszystkich robót objętych projektem.

Sporządzanie projektu – wymagane uprawnienia

Zagadnieniem, które może budzić wątpliwości, jest to, do których projektów wchodzących w skład dokumentacji budowy konieczne jest posiadanie uprawnień budowlanych.

Pewne jest, że sporządzenie projektu budowlanego jest obowiązkiem projektanta (uczestnika procesu budowlanego), który posiada odpowiednie uprawnienia budowlane, a w zakresie, w którym takich uprawnień nie posiada – skoordynowanie prac innych uprawnionych projektantów. W praktyce sprowadza się to do tego, że zespół projektowy w każdej z branż wykonuje obliczenia i rysunki, a pod projektem podpisują się projektanci z uprawnieniami, którzy ponoszą odpowiedzialność za przyjęte rozwiązania.

Co do projektu wykonawczego, to Prawo budowlane nie stawia żadnych wymagań – w ogóle nie posługuje się tym pojęciem. Projekt wykonawczy zgodnie z przyjętą praktyką mieści się w pojęciu „dokumentacji budowy” we frazie „rysunki i opisy służące realizacji obiektu” (art. 3 pkt 13 ustawy  Prawo budowlane). Polska Izba Inżynierów Budownictwa wyraziła jednoznacznie swoje zdanie co do konieczności posiadania uprawnień budowlanych w przypadku sporządzania projektów wykonawczych – otóż według Izby nie są one potrzebne. Wynika to z opinii Krajowej Komisji Kwalifikacyjnej przytaczanej w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 18 lipca 2014 r., VI SA/Wa 60/14. Przedmiotem sprawy było rozstrzygnięcie, czy sporządzanie projektów wykonawczych może być zaliczone do czasu praktyki koniecznej do uzyskania uprawnień do projektowania.

Taka interpretacja ma swoje wady i zalety. Z jednej strony nie występuje patologiczna sytuacja, kiedy to każdy rysunek zawierający treści związane z wykonywaniem robót budowlanych musiałby być zatwierdzany przez osobę z uprawnieniami, podczas gdy kompetencje potrzebne do planowania szczegółowych rozwiązań posiadają również osoby nieposiadające uprawnień, np. dystrybutorzy systemowych rozwiązań technicznych dla budownictwa czy rzemieślnicy. Z drugiej strony wykonywanie projektów wykonawczych bywa pracą równie odpowiedzialną co sporządzanie projektu budowlanego, a mimo to może, jak wcześniej wskazano w przytoczonym wyroku, nie być zakwalifikowane do praktyki na uprawnienia budowlane.

Wciąż jednak można dyskutować ze stanowiskiem PIIB – wszak samodzielne funkcje techniczne wskazują na wykonywanie działalności polegającej na projektowaniu (nie – sporządzaniu projektu budowlanego), sprawdzaniu projektów architektoniczno-budowlanych i sprawowaniu nadzoru autorskiego jako wymagających posiadania uprawnień budowlanych. Dla przykładu: tylko osoby posiadające uprawnienia budowlane w specjalności konstrukcyjnej są uprawnione do projektowania konstrukcji budynku, co wynika z zakresu uprawnień zawartych w art. 15a ust. 4 ustawy Prawo budowlane. Co więcej – wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych bez wymaganych uprawnień jest obarczone odpowiedzialnością karną (art. 91 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo budowlane).

Ponadto na gruncie przepisów Prawa zamówień publicznych, zgodnie z którymi w zakresie formy projektów wykonawczych należy odpowiednio stosować wymagania jak dla projektu budowlanego, można się zastanawiać, jak ta „odpowiedniość” ma być realizowana w przypadku obowiązku umieszczenia na stronie tytułowej numeru uprawnień budowlanych osoby sporządzającej projekt lub podpisu projektanta wraz z podaniem numeru uprawnień w metryczkach rysunków zawartych w projekcie.

Niezależnie od powyższego – przy każdej inwestycji to inwestor stawia warunki, jakie musi spełnić osoba dostarczająca zamówiony projekt wykonawczy – z pewnością mniejszym ryzykiem obarczone jest zamówienie np. projektu wykonawczego konstrukcji u projektanta posiadającego uprawnienia budowlane do projektowania w specjalności konstrukcyjnej niż u kogokolwiek innego.

Zdaje się jednak, że praktyka stosowania w branży budowlanej zasad co do posiadania uprawnień do wykonywania projektów wchodzących w skład dokumentacji projektowej i dokumentacji budowy nie jest źródłem istotnych rozterek. Problemy mają swoje źródło raczej w jakości projektów, które mogą utrudnić właściwą wycenę robót lub wykonywanie robót budowlanych zgodnie z założonymi harmonogramami.

Zapamiętaj

• Prawo budowlane wymaga, aby projekt budowlany sporządziła osoba posiadająca odpowiednie uprawnienia budowlane.
• Prawo budowlane nie zawiera jednoznacznej regulacji, czy uprawnienia budowlane są konieczne do sporządzenia projektu wykonawczego.
• Polska Izba Inżynierów Budownictwa uważa, że sporządzenie projektu wykonawczego nie wymaga posiadania uprawnień budowlanych.

Podsumowanie

Na zakończenie pragnę zwrócić szczególną uwagę na potrzebę dużego doświadczenia w sporządzaniu i „czytaniu” całej dokumentacji projektowej. Doświadczenie takie z jednej strony pozwala inwestorowi jednoznacznie określić jego potrzeby i oczekiwania (a inwestor nie musi mieć doświadczenia w budownictwie, zatem liczy w tym zakresie na wiedzę i doświadczenie projektanta), a z drugiej strony jest podstawą do wyceny prac przez wykonawcę i powinno dać mu możliwość zaplanowania koniecznych nakładów i czasu na wykonanie zlecenia. Dokumentacja wysokiej jakości jest koniecznym warunkiem dla poprawnej komunikacji między inwestorem a wykonawcą. Dlatego wszyscy uczestnicy procesu budowlanego powinni zdawać sobie sprawę z tego, jaka rola i odpowiedzialność spoczywa na projektantach. W szczególności inwestorzy powinni zapewnić w budżecie odpowiednie środki na opracowanie i zarządzanie zmianami projektowymi. Nadmierne oszczędności w tym zakresie mogą bowiem okazać się bardzo kosztowne.