Konsekwencje niedozwolonego postanowienia umownego

Postanowienie Sądu Najwyższego z 22 marca 2023 r. dotyczy sprawy umowy kredytowej zawartej z konsumentem. Kwestie dotyczące zasad przeliczania kwoty kredytu oraz uiszczenia spłat na walutę obcą to postanowienia niedozwolone. Sytuację takich zapisów reguluje ustawa - Kodeks cywilny, w art. 385¹. 

Zgodnie z przywołanym przepisem, niedozwolonymi postanowieniami umownymi są takie postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie ustalone, a kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają jego interesy. 

Wyjątkiem są postanowienia dotyczące głównych świadczeń stron, w tym także ceny - jeśli w umowie zostały określone w sposób jednoznaczny. 

Stwierdzenie, że umowa zawiera postanowienia niedozwolone ma taki skutek, że to konkretne postanowienie nie wiąże konsumenta, jednak w pozostałym zakresie strony są nadal związane umową. 

• Czego można żądać w związku z wcześniejszą spłatą kredytu? 
• Nowe przepisy przyjęte przez Sejm zwiększą ochronę konsumentów 

Sąd Najwyższy podkreśla, że wprowadzenie do umowy niedozwolonego postanowienia skutkuje z mocy prawa sankcją w postaci jego bezskuteczności. 

W tym miejscu warto także przytoczyć wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (w sprawie C-154/15, C-307/15 i C-308/15) w którym wyjaśnił znaczenie dyrektywy 93/13 w omawianym zakresie. Artykuł 6 ust. 1 wspomnianej dyrektywy powinien być zdaniem TSUE interpretowany w taki sposób, że nieuczciwy warunek umowny powinien być traktowany jako warunek nigdy nieistniejący. W konsekwencji nie może ona wywoływać jakichkolwiek skutków w sytuacji konsumenta. 

Ważne: TSUE stoi na stanowisku, że sądowe stwierdzenie nieuczciwego charakteru warunku powinno mieć skutek w postaci przywrócenia sytuacji prawnej i faktycznej konsumenta, w jakiej znajdowałby się on, gdyby warunku w ogóle nie było. 

Swoistą sankcją stosowania warunków niedozwolonych jest także uznanie całej umowy za nieważną. Trzeba jednak pamiętać, że sąd krajowy nie ma możliwości zmieniać treści nieuczciwych warunków zawartych w umowach. Nie można także usunąć jedynie nieuczciwego elementu warunku umowy zawartej przez przedsiębiorcę i konsumenta w taki sposób, który sprowadza się do zmiany treści takiego warunku, polegającą na zmianę jego istoty.