Unieważnienie umowy kredytu - jakie roszczenia mają strony?

Rzecznik generalny wydał opinię w sprawie polskiego małżeństwa, które zawarło umowę kredytu hipotecznego. Celem była budowa domu. Umowa określała kwotę kredytu w polskich złotych, jednak kwota kredytu hipotecznego była indeksowana do franka szwajcarskiego. Sprawiało to, że wysokość miesięcznych rat, choć spłacanych w złotych, była przeliczana z uwzględnieniem opublikowanego przez bank - kredytodawcę - kurs wymiany obowiązujący w dniu wymagalności każdej miesięcznej raty. 

Ostatecznie jeden z kredytobiorców uznał, że umowa zawiera warunki nieuczciwe ze względu na które powinna zostać uznana za nieważną. I tak sprawa trafiła przed warszawskich Sąd Rejonowy. Kredytobiorca żądał zapłaty należności z tytułu bezumownego korzystania z pieniędzy, utraty okazji osiągnięcia korzyści wskutek czasowego uniemożliwienia mu korzystania z własnych środków oraz strat spowodowanych utratą siły nabywczej pieniędzy przekazanych bankowi. 

Sąd Rejonowy skierował do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytania dotyczące interpretowania dyrektywy 93/13 w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, a konkretniej, czy pozwala ona na dochodzenie roszczeń wykraczających poza wysokość świadczeń pieniężnych oraz wysokość odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty, w przypadku gdy umowa kredytu została uznana za nieważną. 

Rzecznik generalny podkreślił w swojej opinii, że przywołana dyrektywa nie określa jakie skutki ma uznanie umowy konsumenckiej za nieważną, na skutek niemożności jej istnienia po usunięciu nieuczciwych warunków. Skutki takiego uznania należą do państw członkowskich, które powinny określić to w prawie krajowym, w sposób zgodny z prawem Unii. 

Ważne: Zdaniem rzecznika generalnego, dyrektywa w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich nie stoi na przeszkodzie takich zapisów w prawie krajowym ani też takiego orzecznictwu, zgodnie z którymi konsument ma ułatwione dochodzenie roszczeń wykraczających poza zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych na podstawie nieważnej umowy kredytu hipotecznego oraz zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty. 

W swojej opinii rzecznik podkreślił jednak, że to sąd krajowy musi ustalić, czy zgodnie z prawem krajowym konsument ma prawo dochodzić takich roszczeń, a jeśli tak - to sąd ten musi rozstrzygnąć czy są one zasadne. 

Przepisy dyrektywy powinny być zdaniem rzecznika interpretowane w taki sposób, że po usunięciu nieuczciwego warunki konsument powinien znaleźć się w takiej sytuacji faktycznej i prawnej, w jakiej znajdowałby się, gdyby warunek taki nie znalazł się w umowie. Można więc mówić o szerszym zakresie roszczeń. 

Jednak konsekwentnie stoi on na stanowisku, że bank nie może dochodzić roszczeń wykraczających poza zwrot przekazanego kapitału i zapłatę odsetek ustawowych za opóźnienie od chwili wezwania do zapłaty w takiej sytuacji. A to dlatego, że to bank jest odpowiedzialny za umieszczenie w umowie nieuczciwych zapisów. A zatem nie może czerpać korzyści z własnego bezprawnego działania.

Z opinią zgadza się Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który podkreśla, że jest to linia zbieżna z wieloletnim stanowiskiem UOKiK. Przypomniał, że od dawna postuluje, że banki nie mają podstaw do żądania wynagrodzenia za korzystanie z kapitału, jeśli umowa zostanie uznana za nieważną w związku z zawartymi w niej nieuczciwymi klauzulami, czyli w gruncie rzeczy z winy banku. Gdyby było inaczej, bank mógłby osiągnąć korzyść dlatego, że działał bezprawnie.