Objawy wstrząsu związanego z wewnętrznym krwawieniem mogą być początkowo nietypowe (np. nadmierne pobudzenie, agresja). Mogą rozwijać się bardzo powoli lub być maskowane przez inne urazy. Każde stłuczenie narządów wewnętrznych, powodujące wewnętrzne krwawienie, może doprowadzić do rozwoju wstrząsu.
Przykład: Często u osób po wypadku komunikacyjnym można zaobserwować pobudzenie. Uraz psychiczny, wyrzut hormonów stresowych maskują ból, kompensują doraźnie nawet utratę krwi. Trudno jest opanować zachowanie poszkodowanego, który wykazuje tendencję do bagatelizowania urazu. Efekt hormonalny jest jednak krótki i po chwili poszkodowany może stracić przytomność.
Przyczynami wstrząsu mogą również być zamknięte złamania kości lub urazy stawów, ponieważ towarzyszą im ból i – często – krwawienie do mięśni. Przy złamaniu zamkniętym kości udowej może dojść do utraty ok. 1,5 l krwi wokół złamania, przy złamaniu kości ramieniowej – ok. 0,5 l krwi – z ok. 5–6 l krwi krążącej w organizmie ludzkim. Natomiast złamanie miednicy może spowodować utratę nawet 5 l krwi do jamy brzusznej!
Pierwsza pomoc w razie wstrząsu wywołanego zamkniętym złamaniem kości powinna polegać na delikatnym opatrzeniu i unieruchomieniu złamanej kończyny, co zapobiegnie uszkodzeniu naczyń krwionośnych
Przyczyny wstrząsu
Głównymi przyczynami wystąpienia wstrząsu mogą być:
-
utrata objętości krwi krążącej (krwawienie) lub jej osocza(oparzenie, biegunka);
-
uraz lub nagłe zaburzenia pracy serca (zawał);
-
rozszerzenie naczyń krwionośnych w odpowiedzi na:
-
ból,
-
toksyny bakteryjne w zakażeniu (infekcję),
-
substancję toksyczną,
-
reakcję alergiczną.
Występujące objawy
Objawy kliniczne reakcji wstrząsowej mogą przebiegać w kilku fazach. Początkowo, gdy mechanizmy kompensacyjne organizmu są jeszcze wydolne, człowiek może być przytomny, blady, spocony, mieć przyspieszoną czynność serca, przyspieszone oddychanie, może odczuwać niepokój, może być nawet pobudzony i agresywny. Jest to zasługa stresowego wydzielania między innymi adrenaliny i endorfin. Hormony te podnoszą ciśnienie krwi, działają przeciwbólowo, nawet euforycznie, obkurczają naczynia w skórze i trzewiach (zmniejszając krwawienie) oraz przyspieszają czynność serca. Niestety, jest to krótkotrwały mechanizm ratunkowy.
Stopniowo kontakt z poszkodowanym może się pogarszać, pojawiają się kłopoty z porozumiewaniem, senność, sinica ust i paznokci, spłycenie oddychania oraz zwolnienie częstości tętna.
Załamanie mechanizmów obronnych ustroju powoduje utratę przytomności, bladość i (lub) sinicę skóry i śluzówek, tętno jest wolne (lub bardzo szybkie), słabo wyczuwalne, mięśnie stają się wiotkie, dochodzi do zwolnienia i zatrzymania oddychania i następnie również krążenia.
Zapobieganie reakcji wstrząsowej
Przeciwdziałanie rozwijaniu się reakcji wstrząsowej w warunkach doraźnych polega na zatamowaniu ewentualnych krwotoków, zapobieganiu stratom ciepła (np. przez zastosowanie folii termoizolacyjnej NRC), stabilizacji złamań i zwichnięć, działaniu przeciwbólowym, zapewnieniu komfortu oczekiwania oraz transportu poszkodowanego. W warunkach doraźnych nie wolno stosować żadnych leków przeciwbólowych, jest to dopiero zadanie lekarza!
Jeżeli osoba poszkodowana utraciła dużo krwi, to po założeniu opatrunków należy ułożyć jej kończyny wyżej niż poziom ciała. Może to nieco zwiększyć ciśnienie krwi w głowie i tułowiu.
Bardzo istotne jest utrzymywanie kontaktu słownego z przytomnym poszkodowanym, aby zapewnić mu poczucie bezpieczeństwa, które mobilizuje wolę przetrwania trudnych chwil.
Przeważnie aspekt psychologiczny ratownictwa jest niedoceniany, tymczasem w wielu przypadkach sama rozmowa może się okazać wystarczającą pomocą do momentu rozpoczęcia zaawansowanych, profesjonalnych działań lekarskich.
Adam M. Pietrzak, specjalista w zakresie anestezjologii i medycyny ratunkowej
Zobacz także:
