Ryzyko zmiany stawki VAT powinno obciążać zamawiającego i wykonawcę

Celem, jaki przyświecał ustawodawcy przy wprowadzaniu nowej regulacji, była eliminacja sytuacji, w których zmiany obciążeń publicznoprawnych, niemożliwych do przewidzenia przez wykonawcę, wpływają na koszty wykonania zamówienia i pogarszają sytuację finansową wykonawcy.

W pierwszej kolejności należy zaznaczyć, że zamawiający powinni odżegnać się od postanowień umownych, które automatycznie waloryzowałyby wynagrodzenie. Ustawodawca wyraźnie wskazuje na zasady wprowadzania odpowiednich postanowień, nakazując podział ryzyka zmian między zamawiającego i wykonawcę. Chodzi w tym przypadku tylko i wyłącznie o ryzyko o charakterze niezależnym od stron. Wychodząc z tego założenia, nie będzie właściwym przyjęcie w zapisach umownych, że całe ryzyko zmian poniesie zamawiający.

Warto podkreślić, że umowa powinna zawierać klauzule odnoszące się zarówno do wzrostu jak i do zmniejszenia się określonego czynnika np. stawki VAT. Istotne, aby zasady dokonywania zmian dotyczyły kosztów mających faktyczny wpływ na realizację zamówienia. I tak w przypadku np. zmiany wysokości płacy minimalnej, nie powinna ona znacząco wpływać na koszty wykonania zamówienia, jeżeli wykonawca realizuje zamówienie za pomocą pracowników z płacą wyższą niż minimalna. Dodatkowo wykonawca będzie mógł domagać się wprowadzenia odpowiednich zmian także w sytuacji, gdy realizuje zamówienie za pomocą podwykonawców albo przy udziale podmiotów trzecich, a podmioty te udostępniają potencjał kadrowy z płacą minimalną albo zatrudniają pracowników na umowy zlecenia, które zostaną objęte obowiązkiem tzw. ozusowania.

Ważne, aby wykonawca wykazał, że zmiany stawki VAT, a w szczególności płacy minimalnej czy ewentualnego oskładkowania umów wpłynęły na wzrost kosztów realizacji danego zamówienia. Będzie mógł w tym celu np. przedłożyć listy pracowników wykonujących zamówienie na danym etapie wynagradzanych płacą minimalną albo zatrudnionych na umowę zlecenie. Dotyczy to przy tym tylko osób, które w danym czasie faktycznie realizują zamówienie, a nie wszystkich biorących udział w realizacji kontraktu w całym okresie jego trwania. Zamawiający nie może bowiem płacić wykonawcy niejako ryczałtowo, gdy odnotowano wzrost czynników, które nie miały wpływu na realizację zamówienia. O ile nie wydaje się to trudne w przypadku zamówień na dostawy czy usługi, o tyle w przypadku robót budowlanych, gdzie pracownicy realizują roboty na kilku budowach jednocześnie, uchwycenie kosztów pracy może być mocno utrudnione, a nawet niemożliwe.

Przy kształtowaniu nowych regulacji odnoszących się do zmian VAT ustawodawcy chodziło głównie o kontrakty na roboty budowlane. Natomiast przy regulacjach dotyczących minimalnego wynagrodzenia i zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym ustawodawca odnosił je do popularnych usług takich jak sprzątanie czy ochrona.

Na tę chwilę nie można jeszcze przedstawić gotowego wzorca zapisów waloryzacyjnych, który z powodzeniem mógłby zostać wykorzystany. Zapewne w najbliższym czasie rynek wytworzy jakiś mechanizm, w którym określone zostaną zasady dokonywania zmian. Niewykluczone, że zrobi to prezes Urzędu Zamówień Publicznych w ramach realizacji zadania, jakim jest opracowywanie i rozpowszechnianie przykładowych wzorów umów.