Co mogę zrobić z projektem budowlanym?

Umowa licencji dotycząca projektu powinna zawsze wyraźnie wskazywać, że wśród tzw. pól eksploatacji znajduje się także realizacja projektu, tj. stworzenie fizycznie istniejących obiektów, których parametry i właściwości zostały określone w tym projekcie. W przeciwnym razie istnieje ryzyko, że klient biura projektowego będzie mógł jedyne projekt odsprzedać, powielić czy zmodyfikować, ale już nie zrealizować. Tak więc stanowisko projektanta jest przypuszczalnie skutkiem tego, że w polach eksploatacji w tej konkretnej umowie nie zapisano, że na podstawie utworu (projektu) można budować, a nie tylko drukować, edytować elektronicznie, rozpowszechniać, publikować w Internecie itd.

Utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczneto istniejące w prawie autorskim szczególne kategorie utworów, które obejmują – ogólnie rzecz ujmując – projekty budowlane. Ponieważ rządzą się kilkoma specyficznymi regułami, to w praktyce dochodzi nierzadko do takich niespodzianek jak zaskakujące (a niepozbawione racji) stwierdzenie projektanta z naszego kazusu. Utwory te według niektórych w ogóle nie powinny być chronione prawem autorskim. Przecież nie potrzebujemy zgody producenta samochodu aby przypiąć do swojego auta spojler albo bagażnik dachowy i w ten sposób zaingerować w wygląd zaprojektowanego utworu plastycznego, jakim jest samochód. Dlaczego więc architekt ma mieć prawo do decydowania o tym, czy i w jaki sposób zmodyfikujemy zakupiony od niego projekt?

Z utworem architektonicznym mamy do czynienia, gdy jest on sztuką zagospodarowania przestrzeni: czy to wielkoskalowej (urbanistyka), czy bardzo nawet niewielkiej (architektura wnętrz). Istnieją też trudne do uchwycenia różnice pomiędzy utworem architektonicznym, rzeźbą a wzornictwem przemysłowym – np. makieta (model) może być różnie traktowana w zależności od okoliczności danego przypadku.

Przepisy pap ustanawiają bardzo ważną, generalną zasadę, zgodnie z którą bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego (art. 23 ust. 1 pap). Między innymi z tego powodu np. samo słuchanie w zaciszu domowym muzyki pobranej „nielegalnie” z Internetu nie jest naruszeniem cudzych praw autorskich. Jest to tzw. dozwolony użytek prywatny.

Ten dozwolony użytek prywatny doznaje jednak pewnych ograniczeń. Dla nas istotne jest to, że nie można budować według cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego. A zatem nie wolno na przykład:

• podpatrzeć w sąsiedniej miejscowości ładny dom i zaprojektować go, a następnie wybudować identyczny dom dla siebie;

• wybudować budynek na bazie projektu znalezionego w Internecie.

Dwie kolejne odrębności w zakresie utworów architektonicznych są natomiast korzystne dla klienta pracowni architektonicznej. Pierwsza to wyłączenie prawa twórcy do odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia ze względu na swoje istotne interesy twórcze. Trudno sobie wyobrazić, aby takiego rozwiązania umowy architekt (czyli twórca projektu) mógł dokonać np. 3 lata po wybudowaniu budynku i domagać się od inwestora wyburzenia.

Druga odrębność to wyłączenie prawa twórcy do odstąpienia lub wypowiedzenia umowy oraz żądania odszkodowania, w przypadku gdy klient pracowni, który zobowiązał się do rozpowszechniania utworu, nie przystąpi do jego rozpowszechniania w umówionym terminie, a jeżeli takiego daty nie ustalono – w ciągu dwóch lat od przyjęcia utworu.