Firmy działające w letnich kurortach powinny być przygotowane na kontrolę

Z reguły czynności urzędników skarbowych tym zakresie prowadzone są w ramach tzw. postępowania mandatowego, na podstawie przepisów Kodeksu karnego skarbowego (dalej: k.k.s.). Jest to tryb uproszczony, niewymagający wszczynania oficjalnego dochodzenia. W praktyce odbywa się to w ten sposób, że pracownicy urzędu skarbowego dyskretnie obserwują przebieg transakcji, np. stojąc w kolejce do punktu gastronomicznego. Jeśli stwierdzą, że w związku z tą transakcją doszło do nieprawidłowości, polegających w szczególności na niewydaniu klientowi paragonu czy też niezaewidencjonowaniu sprzedaży na kasie fiskalnej, wszczynają postępowanie mandatowe, o którym mowa. Jeśli dojdzie do wypisania mandatu, zostanie ono prawomocnie zakończone na miejscu.

Wymaga jednak podkreślenia, że postępowanie mandatowe może być stosowane tylko wtedy, gdy w ocenie pracowników urzędu wykonujących ww. czynności okoliczności popełnienia czynu (wykroczenia) a także osoba jego sprawcy nie budzą wątpliwości (art. 137 k.k.s.). Wspomniany sprawca musi też wyrazić zgodę na przyjęcie mandatu karnego. Jeśli tego nie zrobi, zostanie w jego sprawie wszczęte dochodzenie, które może zakończyć się wniesieniem przez finansowy organ postępowania (np. urząd skarbowy) aktu oskarżenia do sądu. Co istotne, funkcjonariusz (np. pracownik urzędu skarbowego czy inspektor kontroli skarbowej) ma obowiązek na żądanie okazać dokument uprawniający go do wystawienia mandatu (upoważnienie). Jest on także zobligowany pouczyć zainteresowaną osobę o prawie niewyrażenia zgody na przyjęcie mandatu oraz o skutkach prawnych braku takiej zgody (art. 137 § 4 k.k.s.).

Jeśli kwota mandatu nie jest duża, zaś racja jest po stronie urzędników, warto go jednak przyjąć na miejscu i na tym etapie zakończyć spór, zanim sprawa trafi na biurko naczelnika urzędu skarbowego, a później na wokandę sądu. Należy bowiem liczyć się z tym, że jeśli sąd nie uzna racji sprawcy i orzeknie grzywnę za wykroczenie skarbowe, oprócz niej wspomniany podmiot dodatkowo będzie zobligowany do zapłaty kosztów postępowania.

Jednak nie wszystkim „przyłapanym” przez fiskusa na nieprawidłowościach związanych z zwłaszcza używaniem kas fiskalnych udaje się uniknąć odpowiedzialności. Kształtuje się ona różnie w zależności m.in. od wagi czynu oraz kategorii podatnika.

Wysokość dodatkowego zobowiązana podatkowego, o którym mowa należy ustalać wyłącznie w odniesieniu do tej części sprzedaży, której dotyczył obowiązek ewidencjonowania. Nie należy go zatem odnosić do całości obrotu podatnika (tak m.in. dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy w interpretacji indywidualnej z 21 października 2011 r., nr ITPP1/443-1022/11/TS).

Natomiast w świetle Kodeksu karnego skarbowego dokonanie sprzedaży z pominięciem kasy rejestrującej albo niewydanie paragonu jest przestępstwem skarbowym zagrożonym karą grzywny do 180 stawek dziennych (art. 62 § 4 k.k.s). Natomiast w przypadkach mniejszej wagi (polegających np. na pojedynczej sprzedaży z pominięciem kasy, w dodatku na niewielką kwotę czy jednostkowego niewydania klientowi paragonu) sprawcy karani są z reguły łagodniej, karami grzywny za wykroczenia skarbowe. O dużym szczęściu mogą mówić przedsiębiorcy, na których nałożono jedynie niewysoki mandat karny w postępowaniu mandatowym, gdzie rozpiętość kar (w 2015 r. w granicach 175 zł – 3.500 zł) jest niższa niż w pozostałych przypadkach, nie tylko w porównaniu z odpowiedzialnością za przestępstwo skarbowe, ale również za wykroczenia skarbowe (w 2015 r. w granicach: 175 zł – 35.000 zł).

Postępowanie mandatowe zasadniczo nie może być jednak prowadzone w sytuacji, gdy w związku z wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie podatku albo urzędnicy np. w celu sprawdzenia, czy do niego doszło zamierzają dokonać oględzin prowadzonych przez podatnika ewidencji i przeprowadzić w tym zakresie inne stosowne czynności (zob. art. 137 § 2 pkt 1 k.k.s). Mogą to zrobić np. w drodze czynności sprawdzających czy też dokładnej kontroli podatkowej (art. 281 Ordynacji podatkowej). W ramach przeprowadzania wspomnianej kontroli pracownicy fiskusa mają wiele różnych uprawnień. Wolno im w tym zakresie np. żądać udostępnienia akt, ksiąg i innych dokumentów związanych z przedmiotem kontroli (oraz do sporządzania z nich odpisów, kopii, wyciągów, notatek czy wydruków), jak również przysługuje im prawo do wstępu na grunt oraz do budynków, lokali lub innych pomieszczeń kontrolowanego. Celom takich kontroli mają także służyć uprawnienia do przesłuchiwania świadków, kontrolowanego, jego pracowników oraz osób współdziałających z kontrolowanym, jak również do zasięgania opinii biegłych (art. 286 § 1 Ordynacji podatkowej).

W przepisach określono także, jakie powinności mają podatnicy w związku z przeprowadzaną u nich kontrolą. W szczególności maja oni obowiązek:

• umożliwić nieodpłatnie filmowanie, fotografowanie, dokonywanie nagrań dźwiękowych oraz utrwalanie stanu faktycznego za pomocą innych nośników informacji, jeżeli film, nagranie, fotografia lub informacja zapisana na innym nośniku mogą stanowić dowód lub przyczynić się do utrwalenia dowodu w sprawie będącej przedmiotem kontroli;

• przedstawić na żądanie kontrolującego nieodpłatnie tłumaczenia na język polski dokumentów dotyczących przedmiotu kontroli (np. faktur), które zostały sporządzone w języku obcym);

• współpracować z kontrolującym, udzielając mu wszelkich wyjaśnień dotyczących przedmiotu kontroli lub dostarczając dokumenty;

• zapewnić kontrolującemu warunki do pracy (jeśli to jest możliwe w samodzielnym pomieszczeniu) oraz miejsce do przechowywania dokumentacji (art. 287 Ordynacji podatkowej).

Przy czym nie zawsze organ podatkowy ma obowiązek zawiadamiać podatnika o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej, co jest zasadą przy tego rodzaju weryfikacji jego rozliczeń z fiskusem. Przypomnijmy, że zgodnie z obowiązującymi przepisami zasadą jest, że na organach podatkowych spoczywa obowiązek zawiadamiania podatników o zamiarze wszczęcia kontroli podatkowej (art. 282b Ordynacji podatkowej). Kontrolę wszczyna się nie wcześniej niż po upływie 7 dni i nie później niż przed upływem 30 dni od dnia doręczenia im zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli. Jedynie w wyjątkowych sytuacjach jest możliwość wszczęcia takiej kontroli bez zawiadomienia. Zgodnie z art. 282c Ordynacji podatkowej odnosi się to m.in. do kontroli, które:

• dotyczą niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej,

• mają charakter doraźny, dotyczący ewidencjonowania obrotu za pomocą kasy rejestrującej, tudzież użytkowania kasy rejestrującej, a także

• wszczynanych w trybie przewidzianym w art. 284a § 1 tej ustawy, a więc tzw. „kontroli na legitymację”.

Są to sytuacje, z którymi dość często spotykają się podatnicy handlujący towarami oraz świadczący usługi na rzecz turystów w trakcie sezonu wakacyjnego. Wielu z nich nie tylko nie ma bowiem kas fiskalnych oraz nie wydaje paragonów nabywcom, ale wręcz prowadzi swoją działalność bez jej zarejestrowania. Nic więc dziwnego, że urzędnicy skarbowi sprawdzają ich również pod tym kątem.