Minister zdrowia nie może decydować o przedawnieniu przestępstw

Przedawnienie to przede wszystkim instytucja gwarantująca obywatelom odpowiednie działanie władzy publicznej. Ma ono funkcję dyscyplinująco-administracyjną. Rzecznik Praw Obywatelskich mówi wręcz o wymuszeniu na oskarżycielu publicznym działania, pozwalającego zamknąć sprawę w odpowiednim terminie. 

Specustawa covidowa wprowadziła także zmiany w zakresie przedawnienia. Zgodnie z art. 15zzr w okresie  stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz wykonania kary w sprawach o przestępstwa, wykroczenia.

Przepis uchylono w maju 2021 r., a zatem do tej daty bieg terminu przedawnienia się nie rozpoczął. Regulację zastąpił jednak nowy artykuł - 15 zzr¹ na podstawie którego w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie 6 miesięcy po ich odwołaniu, nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe.

Rzecznik Praw Obywatelskich uważa, że ze względu na brak przepisów intertemporalnych, wstrzymanie biegu terminu przedawnienia nie dotyczy przestępstw popełnionych przed 31 marca 2020 r. ani kar prawomocnie orzeczonych przed tą datą. Inne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale podjętej w składzie 7 sędziów z 28 czerwca 2022 r. Szczegółowo opisana została w artykule: Zawieszenie przedawnienia także dla czynów sprzed COVIDu. 

Konstrukcja przewidziana w przepisie art. 15zzr¹ specustawy covidowej daje organowi władzy wykonawczej, jakim jest minister zdrowia, moc decydowania o wstrzymaniu biegu przedawnienia. To on decyduje w drodze rozporządzenia o tym, czy wprowadzony jest stan zagrożenia epidemicznego albo stan pandemii. To z kolei prowadzi do sytuacji, że rozporządzenie zmienia zasady wprowadzone ustawą - czyli ustawę zmienia akt niższego rzędu. 

Zdaniem RPO ustawodawca poszedł na skróty - zamiast przygotować organy ścigania do prowadzenie postępowań w czasie pandemii, daje im  wręcz nieograniczony czas na działanie, a w konsekwencji może doprowadzić do trudności dowodowych, pomyłek, w tym także w orzeczeniach sądowych. RPO zauważa także, że taka regulacja stwarza organom podatkowym wygodne warunki do prowadzenia postępowań karnoskarbowych i niedopuszczenie do przedawnienia się zobowiązania podatkowego, a zatem można uznać, że ta regulacja jest podyktowana ochroną fiskalnych interesów państwa. 

Wskazana regulacja narusza niewątpliwie zasadę zaufania obywateli do państwa. 

Na odpowiedź od resortu sprawiedliwości Rzecznik Praw Obywatelskich czekał do 20 września 2022 r. choć swoje pismo wysłał jeszcze w styczniu. Pozytywnym aspektem może być jednak deklaracja, że zostaną podjęte odpowiednie prace, które usuną przepis 15zzr¹ z ustawy covidowej wprowadzający instytucję "spoczywania biegu przedawnienia". Zdaniem resortu - choć istniała możliwość wprowadzenia takiego zapisu w ustawie covidowej, ze względu na szczególne okoliczności, to jednak sprawne funkcjonowanie organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości, pozwala na odpowiednią reakcję prawnokarną wobec sprawców przestępstw, przestępstw skarbowych, wykroczeń i wykroczeń skarbowych. W związku z tym nie jest potrzebne zawieszanie okresu przedawnienia.