Umorzenie zaległości podatkowej - granice uznania administracyjnego

Ulga w spłacie zobowiązań podatkowych jest decyzją administracyjną. Jest to jednak decyzja uznaniowa, w związku z czym trudno przeprowadzić kontrolę jej legalności. Praktyka niestety pokazuje, że jeśli podatnik otrzymuje decyzję o odmowie umorzenia zaległości podatkowych, to może ją zaskarżyć do sądu administracyjnego. Wyrok uchyla decyzje i kieruje sprawę do ponownego rozpoznania. I tutaj zaczyna się paradoks, bo sprawa rozpoznawana jest w taki sam sposób, jedynie z naprawieniem wskazanych w wyroku sądu formalnych uchybień. Nie pomagają nawet przesłanki "ważnego interesu podatnika" lub "interesu publicznego".

Sprawa dotyczyła podatnika który przeprowadzał postępowanie upadłościowe. W obowiązującym w 2015 r. stanie prawnym, podatnik ten był zobowiązany do opodatkowania kwot wynikających z umorzenia w ramach procedury upadłościowej. Zgodnie z przepisami, kwoty te należało postrzegać jako przychód. 

Przepisy zmieniły się jednak zaledwie 3 miesiące po tym, jak sprawa upadłościowa się zakończyła. W obecnym stanie prawnych, umorzone zobowiązania - w tym także umorzone pożyczki czy kredyty, jeżeli są one wynikiem postępowania restrukturyzacyjnego bądź postępowania upadłościowego - nie są wliczane do opodatkowanego przychodu. 

Mimo to organy podatkowe odmówiły umorzenia zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę w jej płatności. Podatnik skarżył te decyzje do sądu administracyjnego. Sprawa trafiła do Naczelnego Sądu Administracyjnego, który potwierdził zdanie podatnika. W orzeczeniu czytamy, że konieczne jest uwzględnienie genezy powstania zobowiązania podatkowego. Sprawa trafiła do ponownego rozpoznania i ponownie w obu instancjach, organy podatkowe uznały, że nie ma podstaw do umorzenia zaległości podatkowej z odsetkami. 

Postępowanie upadłościowe ma szczególny charakter. Ma ono chronić obywatela, który znalazł się w wyjątkowo trudnej sytuacji, z przyczyn na które nie miał wpływu. Z drugiej strony, w tym czasie szczególnej ochrony, działalność organów podatkowych sprawia, że ta sama osoba musi zapłacić z odsetkami podatek od przychodu, którego fizycznie nie było. Zobowiązania powstające z tytułu zawieranych umów i kontraktów cywilnoprawnych przekształca się w ten sposób w zobowiązanie publicznoprawne. 

Rzecznik uznał, że organy podatkowe przekroczyły granice uznania administracyjnego. W swoich decyzjach podkreślały, że choć pojawia się przesłanka "interesu publicznego", której źródłem jest sposób powstania zaległości podatkowej (czyli postępowanie upadłościowe), to przesłanka ta nie jest wystarczająca by umorzyć zaległość. 

Trzeba wziąć pod uwagę, że ustawodawca zrozumiał, że tego rodzaju sposób działania nie jest właściwy i zmienił przepisy, wyłączając umorzono kwoty z opodatkowania. 

Zastosowanie instytucji umorzenie zaległości podatkowych mogłoby naprawić sytuację podatnika w analogiczny sposób, jak zmiana przepisów. A taki właśnie jest cel ten instytucji - co wyraźnie podkreślił Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w swoim wyroku.