Dożywotnia utrata prawa jazdy - czy legalna?

Zgodnie z art. 42 §  3 Kodeksu karnego - sąd jest zobowiązany do obligatoryjnego orzeczenia dożywotniego prowadzenia pojazdów mechanicznego, jeśli sprawca:
a) popełnił przestępstwo określone w art. 178a § 4 kk
b) był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia
- w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 173 (spowodowanie katastrofy w komunikacji) którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu
- w czasie popełnienia przestępstwa określonego w art. 177 § 2 i w art 355 § 2- spowodowanie wypadku komunikacyjnego, którego następstwem jest śmierć innej osoby albo ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, co dotyczy także przestępstwa popełnionego przez żołnierza
c) dopuścił się przestępstwa określonego w art. 178a § 4. - Przepis art. 178a penalizuje prowadzenie pojazdu mechanicznego w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym przez osobę znajdującą się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. Jego §  4. dotyczy sytuacji, gdy sprawca był już wcześniej prawomocnie skazany m.in. za prowadzenie pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego. 

Sąd nie musi wydawać takiego orzeczenia jedynie w przypadku, gdy zachodzi wyjątkowy wypadek uzasadniony szczególnymi okolicznościami. 

Do Trybunału Konstytucyjnego trafiła skarga obywatela, który wcześniej prowadził samochód w stanie nietrzeźwości, w związku z czym Sąd Rejonowy skazując go za winnego tego czynu po raz kolejny, orzekł dożywotni zakaz prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Zdaniem skarżącego przepis art. 42 § 3 Kodeksu karnego jest niezgodny z Konstytucją. Narusza prawo do sądu, bo sankcja została już określona w normie materialnoprawnej, a zatem władza ustawodawcza wkroczyła w kompetencje władzy sądowniczej. 

Także Rzecznik Praw Obywatelskich w swojej argumentacji podkreślił, że rola sądu została w przypadku tego przepisu ograniczona jedynie do przypisania odpowiedzialności karnej za przestępstwo określone w art. art. 178a § 4 Kodeksu karnego, natomiast możliwość odstąpienia od orzekania zakazu, zawarta w sformułowaniu "chyba, że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami" nie jest wystarczająco jasny. 

Sąd związany jest zarówno wyborem środka karnego jak i okresem jego zastosowania. Takie ukształtowanie przepisu nie pozwala wydać orzeczenia na zasadzie swobodnego uznania sędziowskiego w ramach ustawy. Nie ma tutaj także miejsca na indywidualizacji reakcji prawnokarnej wobec kary. Mamy w tym przypadku do czynienia z ograniczeniem władzy sędziego, który automatycznie musi orzekać środek karny. Zastrzeżenia dotyczące kompetencji sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sąd w zakresie omawianego przepisu podnoszono już na etapie prac legislacyjnych. 

Ważne: Sądy zostały pozbawione w art. 42 § 3 Kodeksu karnego możliwości zastosowania sankcji odpowiadającej charakterowi popełnionego czynu, okolicznościom jego popełnienia a także osobistym właściwościom sprawcy. 

Prawo do sądu gwarantuje rozpatrywanie sprawy przez niezależny, niezawisły i bezstronny sąd. Niezależność sądu przejawiać ma się między innymi brakiem wpływu organów władzy wykonawczej i ustawodawczej na proces orzekania. Brak elementu niezależności narusza zdaniem RPO prawo do sądu. 

Dodatkowo taka konstrukcja środka karnego uniemożliwia zastosowanie instytucji zatarcia skazania, przewidzianej nawet dla najcięższych zbrodni. A to z kolei prowadzi do niespójności prawa.