Płatnik nie skorzysta z umorzenia składek 

Na problem braku możliwości umorzenia zaległych składek w przypadku niemożliwości ich wyegzekwowania zwrócił uwagę Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców. Skierował się do Rzecznika Praw Obywatelskich, a ten poprosił o stanowisko minister rodziny i polityki społecznej. 

Zasady umarzania składek zostały określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 28 ust. 1 i 2 należność z tytułu składek, rozumiana jako składki odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia itp mogą zostać umorzone w całości lub w części w przypadku ich całkowitej nieściągalności. Umorzenie jest możliwe na przykład jeśli dłużnik zmarł, nie pozostawił po sobie żadnego majątku, bądź pozostawił jedynie ruchomości niepodlegające egzekucji lub przedmioty codziennego użytku domowego, których łączna wartość nie przekracza kwoty stanowiącej trzykrotność przeciętnego wynagrodzenia i jednocześnie brak jest następców prawnych oraz nie ma możliwości przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie. 

ZUS może umorzyć składki również wtedy, gdy sąd oddalił wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika lub umorzył postępowanie upadłościowe albo gdy nie nastąpiło zaspokojenie należności w umorzonym postępowaniu upadłościowym, bądź też ogłoszono upadłość określoną w części III w tytule V ustawy - Prawo upadłościowe. 

Umorzenie składek może wystąpić także gdy wysokość nieopłaconej składki nie przekracza kwoty kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym lub jest oczywiste, że w postępowaniu egzekucyjnym nie uda się uzyskać kwot przekraczających  wydatki egzekucyjne. 

ZUS umorzy składki także, gdy naczelnik urzędu skarbowego lub komornik sądowy stwierdził brak majątku, z którego można prowadzić egzekucję. 

We wskazanych sytuacjach mamy stan całkowitej nieściągalności składek, który daje Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych możliwość wydania decyzji o umorzeniu należności z tytułu składek w całości, bądź w części. Decyzja ta jest decyzją uznaniową. 

Sytuację ubezpieczonego, który jest jednocześnie płatnikiem składek określa art. 28 ust. 3a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z przywołaną regulacją, składki na ubezpieczenia społeczne mogą być w uzasadnionych wypadkach umarzane pomimo braku ich całkowitej nieściągalności. 

Ważne: Warunek nieściągalności składek nie jest wymagany w przypadku umorzenia należności ubezpieczonych, będących jednocześnie płatnikami. 

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych to nie jedyny akt prawny regulujący kwestię umorzenia składek. Jest jeszcze rozporządzenie z 31 lipca 2003 r. wydane przez ministra gospodarki, pracy i polityki społecznej określające szczegółowe zasady umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. 

Akt wykonawczy precyzuje, że ZUS może umorzyć należności z tytułu składek, jeżeli ubezpieczony wykaże, że nie jest w stanie ich opłacić, ze względu na stan majątkowy i sytuację rodzinną, bowiem opłacenie składek pozbawiłoby zobowiązanego i jego rodzinę możliwości zaspokojenia niezbędnych potrzeb życiowych, albo jest niemożliwe ponieważ mogłoby pozbawić zobowiązanego możliwości prowadzenia działalności ze względu na straty, które poniósł w wyniku klęski żywiołowej lub innego nadzwyczajnego zdarzenia. Może także argumentować, że niemożliwość wynika z przewlekłej choroby lub konieczności sprawowania opieki nad przewlekle chorym członkiem rodziny, która sprawiła że utracił zdolność uzyskiwania dochodu. 

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich rozporządzenie zostało wydane na podstawie zbyt ogólnej delegacji ustawowej, w której nie zostały zawarte wystarczające wskazówki dotyczące regulowanej materii. Zapis, zgodnie z którym minister ma wydać rozporządzenie zawierające przesłanki uzasadniające umorzenie z uwzględnieniem ważnego interesu ubezpieczonego i stanu finansów ubezpieczeń społecznych, to zdaniem RPO zbyt ogólne i nieprecyzyjne sformułowanie. Podkreśla, że narusza to zasadę określoną w art. 92 ust. 1 Konstytucji regulującym sposób w jaki powinna być sformułowana ustawowa delegacja do wydania aktów wykonawczych. 

Rzecznik Praw Obywatelskich zaznacza, że rozporządzenie w obecnym kształcie zawiera nowe przesłanki umorzenia zaległości, które nie zostały uwzględnione w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, a przez to przepisom tym można postawić zarzut niezgodności z ustawą. 

Ważne: Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 7 kwietnia 2009 r. - sygn. P 53/08, jeżeli przepis upoważniający przez brak szczegółowych wytycznych dotyczących treści rozporządzenia jest wadliwy, to - automatycznie - rozporządzenie, dla którego ten przepis był podstawą, narusza art. 92 ust. 1 Konstytucji.