Wewnętrzne dokumenty pracodawcy to nie dowód w sprawie pozornej umowy

Aby mieć pewność, że w przypadku choroby zostaną wypłacone świadczenia z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, będzie trzeba wykazać, że zostały spełnione realne i formalne warunki podjęcia zatrudnienia. W trakcie postępowania kontrolnego ZUS będzie więc poszukiwał dowodów mogących potwierdzić rzeczywiste wykonywanie pracy w ramach zawartej umowy. Jeśli stwierdzi, że zgłoszenie do ubezpieczenie miało jedynie nabycie uprawnień do korzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, to działania jako stanowiące obejście od obowiązujących przepisów, nie będą stanowiły podstawy do ubezpieczenia społecznego. 

Ważne: Jeśli u danego pracodawcy tworzone jest nowe stanowisko pracy, na które zatrudniany jest pracownik, który w krótkim czasie po zatrudnieniu zaczyna chorować i przedstawia zwolnienie lekarskie, a pracodawca nie zatrudni na jego miejsce nowego pracownika, to Zakład Ubezpieczeń Społecznych może powziąć wątpliwość, czy działania to nie było jedynie próbą osiągnięcia korzyści w postaci świadczeń z ZUS. Pracodawca musi się liczyć z postępowaniem kontrolnym, szczególnie, gdy pracownikiem jest dziecko właściciela firmy. 

Wewnętrzne dokumenty pracodawcy, takie jak listy obecności podpisywane przez pracownika, wyciągi z listy płac, czy nawet maile wysyłane przez pracownika w sprawie firmowych mogą nie być uznane za wystarczające dla uznania, że faktycznie była świadczona praca. 

W omawianym wyroku Sąd Okręgowy podkreślił, że racjonalny prawodawca nie stworzy nowego stanowiska pracy, bez uwzględnienia potrzeby realizacji zadań zakładu pracy, względów ekonomicznych i organizacyjnych. Organ rentowy może więc starać się udowadniać, że nowe stanowisko nie ma ekonomicznego uzasadnienia, szczególnie, gdy po rozpoczęciu zwolnienia chorobowego, pracodawca nie będzie zainteresowany zatrudnieniem nowego pracownika na to stanowisko. Przesłanki w postaci potrzeby i racjonalności zatrudnienia pracownika są istotne podczas oceny, czy umowa o pracę została zawarta dla pozoru. Takie stanowisko można znaleźć w wielu wyrokach Sądu Najwyższego, chociażby z 2 lutego 2002 r. - II UKN/359/99, z 17 marca 1997 r. - II UKN 568/97, 4 lutego 2000 r. - II UKN 362/99).

Ważne: Uzyskanie przez członka rodziny określonych kwalifikacji, nie jest uzasadnieniem dla stworzenia nowego stanowiska pracy w firmie. 

Elementy umowy o pracę zawiera art. 22 Kodeksu pracy. Jest to zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy i zobowiązanie pracodawcy do wypłacania wynagrodzenia. Pozorność takich oświadczeń polega na tym, że strony wcale nie zamierzają osiągnąć skutków wynikających z umowy o pracę. 

Zgodnie z art. 83 Kodeksu cywilnego, nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Mamy tutaj do czynienia z sytuacją, w której pozostali uczestnicy obrotu prawnego dostają oświadczenie, które zupełnie mija się z faktyczną wolą stron umowy. 

Ważne: Umowa o pracę jest zawarta dla pozoru, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli, obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie o pracę jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako pracodawca - nie będzie z tej pracy korzystać. 

Jest to pogląd wyrażany niejednokrotnie przez Sąd Najwyższy, czego przykładem są chociażby wyrok z 4 sierpnia 2005 r. - sygn. II UK 321/04, czy wyrok z 12 maja 2011 r. - sygn. II UK 2/11).

Także w wyrokach Sądu Najwyższego wyrażony jest pogląd, że ubezpieczenie jest efektem prawdziwego zatrudnienia, a nie jedynie faktu zawarcia umowy o pracę, a organ rentowy może zakwestionować złożone zgłoszenie do ubezpieczenia pracowniczego, jeśli strony zawarły umowę o pracę zawierającą fikcyjne oświadczenia woli. (Por. wyrok SN z 19 października 2007 r. - sygn. II UK 56/07, oraz wyrok z 18 stycznia 2010 r. - sygn. II UK/149/09). 

Ważne: Zawarcie umowy o pracę dla pozoru nie może bowiem rodzić skutków prawnych i stanowić podstawy do objęcia takiej osoby ubezpieczeniem społecznym pracowników.