Zasiłek i dodatek pielęgnacyjny - kolizja uprawnień

Problem dostrzega zarówno Rzecznik Praw Obywatelskich jak i Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Co na to Minister Rodziny i Polityki Społecznej? 

Osobom niepełnosprawnym oraz osobom po ukończeniu 75 roku życia przysługuje zasiłek pielęgnacyjny. Ma on częściowo pokryć wydatki związane z koniecznością opieki i pomocy w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. 

Z kolei dodatek pielęgnacyjny otrzymują osoby uprawnione do emerytury i renty, które zostały uznane za całkowicie niezdolne do pracy oraz samodzielnej egzystencji albo ukończyła 75 lat. W przypadku seniorów, przyznanie dodatku pielęgnacyjnego nie wiąże się z koniecznością zweryfikowania ich stanu zdrowia. 

Jak widać świadczenie są dość podobne i mają taki sam cel - nie jest to wzbogacenie się, a jedynie pomoc w zaspokojeniu podstawowych potrzeb w związku z ograniczonymi możliwościami samodzielnego funkcjonowania. Mają identyczną funkcję i taki sam charakter. 

Ważne: Zasiłek pielęgnacyjny i dodatek pielęgnacyjny to świadczenia, które się wykluczają. 

Można korzystać tylko z jednego świadczenia. Przepisy zakładają regułę kolizyjną. Zgodnie z nią, jeśli dana osoba jest uprawniona do dodatku pielęgnacyjnego, nie przyznaje się jej zasiłku. Jeśli natomiast przyznano dodatek pielęgnacyjny za okres, w którym już był wypłacony zasiłek - emerytura lub renta jest w konsekwencji pomniejszana o kwotę nienależnie wypłaconego zasiłku. 

Wszystko wydaje się zupełnie przejrzyste. Jednak w praktyce nie ma żadnych przepisów, które ułatwiają organom wypłacającym jedno i drugie świadczenie wzajemną komunikację. Można powiedzieć, że tej komunikacji wręcz nie ma. A co za tym idzie odpowiedzialność za ocenę sytuacji prawnej w rzeczywistości jest przerzucona na samych seniorów bądź osoby niepełnosprawne. Oczywiście organ wypłacający zasiłek pielęgnacyjny ma prawo zwrócenia się do ZUS po informację o jej prawie także do dodatku. Nie ma jednak żadnych rozwiązań, które pozwoliłby w szybki sposób zweryfikować ten stan, bez konieczności składania oddzielnych wniosków w każdym przypadku. 

Jeśli jednak chodzi o uzyskanie informacji o wypłacie dodatku pielęgnacyjnego, to organ wypłacający zasiłek ma trochę pod górkę. ZUS nie ma możliwości udzielania informacji o przyznaniu dodatku pielęgnacyjnego, jeśli jeszcze nie jest wypłacany zasiłek. 

Rekomendowane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych zmiany przepisów miałyby pozwolić na udzielania przez ZUS takich informacji, także drogą elektroniczną, a jednocześnie gwarantowałyby mu dostęp do rejestru osób uprawnionych do pobierania dodatku pielęgnacyjnego. 

Gdy już dojdzie do wypłaty nienależnego zasiłku pielęgnacyjnego, trzeba go spłacić. Kwota jest potrącana z wypłacanej emerytury lub renty. Nie poprzedza tego decyzja o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń. A przez to pojawia się pytanie, czy w ogóle można złożyć wniosek o ulgę w spłacie? W jaki sposób taki wniosek powinien być rozpatrywany? W drodze postępowania administracyjnego czy sądowego - jeśli potraktować wniosek jako odwołanie? Organy administracyjne uznają często, że właściwy jest sąd administracyjny - a przez takie odesłanie, osoba składająca wniosek faktycznie traci możliwość prawa do ulgi. 

Zdaniem resortu problem w sumie nie istnieje. Bo przecież osoba uprawniona, gdy otrzymuje decyzję o przyznaniu zasiłku pielęgnacyjnego jest pouczona, że nie ma prawa do pobierania jednocześnie dodatku opiekuńczego oraz o tym, że niepoinformowanie o zmianach sytuacji mogących mieć wpływ na przyznanie zasiłku może doprowadzić do powstania należności do spłaty. Biorąc pod uwagę jednak sprawność umysłową osób uprawnionych do tych świadczeń, należałoby jednak uznać, że trudno mówić o zabezpieczeniu ich praw jedynie poprzez pouczenie wydrukowane na decyzji. 

Jednocześnie przyznał jednak, że trwają prace nad możliwością elektronicznej weryfikacji przez gminy uprawnień danej osoby do świadczeń pielęgnacyjnych. Będzie więc można szybko zweryfikować, czy nie będzie ona narażona na konieczność zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.