Ubezpieczony na zasadzie dobrowolności nabywa prawo do zasiłku chorobowego po upływie 90 dni nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego (okres wyczekiwania). Nie ma to jednak zastosowania do zasiłku opiekuńczego. Prawo do zasiłku opiekuńczego przysługuje bez okresu wyczekiwania, tj. od pierwszego dnia podlegania ubezpieczeniu chorobowemu.
Zasiłek opiekuńczy przysługuje ubezpieczonemu podlegającemu ubezpieczeniu chorobowemu, zwolnionemu od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny.
Za członków rodziny uważa się m.in. dzieci, które ukończyły 14 lat i pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z ubezpieczonym w okresie sprawowania opieki (jest to zgodnie z art. 32 ust. 1 pkt 3 ustawy zasiłkowej „inny członek rodziny”). Takie sformułowanie jednoznacznie wskazuje, że warunek pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym jest spełniony również wtedy, gdy opiekujący się chorym członkiem rodziny i osoba wymagająca opieki pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym wyłącznie przez okres choroby. Jeżeli zatem zleceniodawca jest uprawniony do wypłaty zasiłków, w tym również zasiłku opiekuńczego, to za okres opieki wypłaci zleceniobiorcy zasiłek opiekuńczy. Przed dokonaniem wypłaty musi jednak sprawdzić, czy w danym przypadku ten zasiłek przysługuje.
Podkreślenia wymaga, że zasiłek opiekuńczy przysługuje przez okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki, nie dłużej jednak niż przez okres 14 dni w roku kalendarzowym, jeżeli opieka sprawowana jest nad „innym członkiem rodziny”. Długość okresu zasiłkowego jest stała bez względu na liczbę członków rodziny uprawnionych do zasiłku opiekuńczego oraz bez względu na liczbę dzieci i innych członków rodziny wymagających opieki w danym roku kalendarzowym.
Zleceniobiorca oprócz zaświadczenia na druku ZUS ZLA musi złożyć oświadczenie na druku ZUS Z-15, z którego będzie wynikało, czy na chore dziecko, które ukończyło 14 lat, nie został już pobrany zasiłek w danym roku kalendarzowym (np. przez matkę dziecka), a jeżeli został, to za ile dni z przysługującego okresu zasiłkowego.
Ponadto, zasiłek opiekuńczy przysługuje tylko wówczas, gdy w gospodarstwie domowym nie ma członka rodziny, który może zapewnić konieczną opiekę osobie chorej. To zastrzeżenie nie dotyczy konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym dzieckiem, które nie ukończyło 2 lat.
Warto przypomnieć, że podstawę wymiaru zasiłku dla zleceniobiorców, których niezdolność do pracy powstała w pierwszym lub w drugim miesiącu ubezpieczenia (tj. w miesiącu przystąpienia do ubezpieczenia chorobowego) stanowi kwota przychodu określona w umowie przypadająca na pierwszy miesiąc kalendarzowy ubezpieczenia (po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13, 71%), a jeżeli kwota ta w umowie nie została określona – kwota przeciętnego miesięcznego przychodu innych ubezpieczonych, z którymi płatnik składek zawarł takie same lub podobne umowy.
