Przedsiębiorca będzie słuchał rozkazów - nie tylko podczas wojny

W projekcie specustawy znajduje się art. 72. mocą którego wprowadzane są zmiany w ustawie o zarządzaniu kryzysowym. 

Zarządzaniem kryzysowym na terenie Polski zajmuje się Rada Ministrów. Jeśli sytuacja tego wymaga, obowiązki przejmuje minister właściwy do spraw wewnętrznych, który zobowiązany jest do natychmiastowego informowania Prezesa Rady Ministrów. Zapis ma dotyczyć sytuacji, które wymagają natychmiastowego działania. W ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy wprowadzono jednak rozszerzenie uprawnień związanych z wystąpieniem sytuacji kryzysowej. 

Żeby w pełni poznać zakres proponowanych zmian, musimy przyjrzeć się definicji. Zgodnie z art. 3 ust. 1 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, sytuacją kryzysową jest sytuacja wpływająca negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołująca znaczne ograniczenie w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków. 

Pojęcie jest niezwykle szerokie. Trybunał Konstytucyjny analizując tę regulację w poprzedniej wersji podkreślał, że tego rodzaju przepisy muszą uwzględniać konstytucyjną zasadę wolności (wyrok z 21 kwietnia 2009 r., sygn. K 5/07). Ograniczenia w zakresie korzystania z takiej wolności mogą być ustanowione jedynie w ustawie. Dodatkowo muszą być umotywowana porządkiem publicznym lub bezpieczeństwem państwa, ochroną środowiska, zdrowia, moralności publicznej itp. (art. 31 Konstytucji).  Mimo tych wskazówek, trzeba wziąć pod uwagę, że wiele sytuacji można określić mianem sytuacji kryzysowej, a w niektórych przypadkach jej kwalifikacja może być uznana za subiektywną. 

W ustawie o pomocy Ukrainie przewidziano dodatkowe uprawnienie dotyczące sytuacji kryzysowych. Uprawnienie to przyznano Prezesowi Rady Ministrów, który będzie mógł wydawać wiążące polecenia.

Celem tych poleceń ma być zapewnienie funkcjonowania, ochrona, wzmocnienie lub odbudowa infrastruktury krytycznej. Mogą być wykorzystywane aby przejąć kontrolę nad sytuacją kryzysową oraz usunąć jej skutki. 

Polecenia mają być wydawane w formie decyzji administracyjnej z natychmiastową wykonalnością - mają być wykonane z chwilą doręczenia bądź ogłoszenia. Polecenia może on wydawać z własnej inicjatywy, albo jako następstwo wniosku Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów lub ministra kierującego działem administracji rządowej.

Polecenia o których mowa nie mogą stanowić rozstrzygnięć co do istoty sprawy załatwianej w drodze decyzji administracyjnej, ani dotyczyć czynności z zakresu ścigania wykroczeń, czynności dochodzeniowo-śledczych czy operacyjno-rozpoznawczych. 

Adresatami tych decyzji administracyjnych mogą być:

• organy administracji rządowej,
• państwowe osoby prawne,
• państwowe jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną,
• organy jednostek samorządu terytorialnego,
• samorządowe osoby prawne, samorządowe jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej,
• osoby prawne,
• jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej,
• przedsiębiorcy.

Jeśli polecenie zostanie wydane przedsiębiorcy, to Prezes Rady Ministrów wyznacza odpowiedniego do spraw administracji ministra, aby zawarł z przedsiębiorcą umowę. To na jej podstawie realizowane są zadania, a wynagrodzenie finansowane jest z budżetu państwa.  Jeśli nie uda się jednak dojść do porozumienia, to zadania i tak są wykonywane, tyle że ich podstawą jest decyzja administracja. 

Do tych poleceń nie stosuje się przepisów dotyczących zamówień publicznych. 

Zrozumiałe jest, że w niektórych - ponadprzeciętnych sytuacjach - także przedsiębiorcy powinni zaangażować się w działania, pozwalające opanować stan zagrożenia. Tak niejasno sformułowane przepisy budzą jednak liczne wątpliwości. Przede wszystkim dlatego, że przymus wkracza w sferę prywatną - polecenia przedsiębiorcy otrzymują na równi z jednostkami samorządowymi, tak jakby sami podlegali hierarchii organów administracyjnych i byli w nią wtłoczeni. Niepokoi fakt, że obowiązki wskazane w tych poleceniach nie są w żaden sposób doprecyzowane, podobnie jak nie jest doprecyzowany krąg przedsiębiorców w zestawieniu z zadaniami, których mogą się spodziewać. Szczególnie, że sytuacja zagrożenia jest pojęciem niezwykle szerokim. W tym wszystkim dość iluzoryczna jest forma umowy z przedsiębiorcą, bo jeśli do niej nie dojdzie, to i tak będzie zobowiązany wykonać polecenie. Przecież podstawa już jest w formie decyzji administracyjnej. 

Z drugiej strony - zawieranie umów nie podlega kontroli ani warunkom zamówień publicznych. Nie ma dodatkowej weryfikacji, czy akurat ten podmiot jest właściwy do realizacji zamówienia i czy warunki wskazane przez niego w umowie są faktycznie najkorzystniejsze. Można oczywiście wierzyć, że nikt nie będzie chciał wyzyskiwać sytuacji kryzysowej, czyniąc z niej źródło nieuzasadnionego dochodu. Można, ale w sytuacji gdy w grę mogą wchodzić duże kwoty, zdecydowanie nie powinno się pozostawiać ich przepływu bez stosownej weryfikacji.