Bójka uczennic - odpowiedzialność szkoły i rodziców za szkodę

Odpowiedzialność szkoły uzależniona jest od wieku uczennicy, która wyrządziła szkodę. Uczniom w wieku poniżej 13 roku życia nie można przypisać winy. Winę ponosi ten, kto nadzoruje dziecko w momencie wyrządzenia szkody - w szkole będzie to nauczyciel. W przypadku uczniów powyżej 13 roku życia, ustawodawca uznał, że są na tyle dojrzali, aby dostrzegać skutki swojego postępowania i odpowiadać za nie. Pomimo tego, że uczeń taki jest oddawany pod opiekę szkoły, to jednak nauczyciel za szkodę nie odpowiada. Za wyrządzoną szkodę rodzice odpowiadają swoim majaątkiem i można się od nich domagać ewentualnego odszkodowania. 

Podstawowym przepisem z którego wynika odpowiedzialność rodziców za szkody wyrządzone przez ich dziecko jest art. 427 Kodeksu cywilnego. Zgodnie z tą regulacją kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru.

Przesłanki odpowiedzialności rodzica na podstawie art. 427 Kodeksu cywilnego: 

• wyrządzenie szkody przez nadzorowanego (dziecko), któremu nie można poczytać winy, pod warunkiem wszakże, że jego zachowanie ma znamiona bezprawności,
• związek przyczynowy pomiędzy działaniem nadzorowanego a szkodą,
• istnienie po stronie osoby odpowiedzialnej za szkodę obowiązku nadzoru, 
• wina w nadzorze, 
• związek przyczynowy pomiędzy nienależytym (wadliwym) wykonywaniem nadzoru a szkodą. 

Należy zauważyć, że zgodnie z art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską. Zgodnie z kolei z art. 95 § 1 tego aktu, władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Ponieważ piecza nad dzieckiem obejmuje również nadzór nad postępowaniem dziecka można stąd wyprowadzić dla rodziców obowiązek zapobiegania szkodom jakie dziecko mogłoby wyrządzić.

Rodzice nie w każdym jednak przypadku odpowiadają za szkody, jakie dziecko faktycznie wyrządzi. Odnieść się tu należy do treści art. 426 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Przepis ten wyłącza zatem odpowiedzialność osoby małoletniej zgodnie z założeniem, że osobie małoletniej nie można przypisać winy, bowiem osoba taka ze względu na stopień rozwoju psychofizycznego nie jest w stanie kierować w sposób właściwy swoim postępowaniem.

Powyższą regulację należy jednak odczytywać w powiązaniu z przywołanym art. 427 k.c., który wprost stanowi, że za szkody wyrządzone przez małoletniego odpowiadają osoby, które z mocy ustawy lub umowy są zobowiązane do nadzoru nad taką osobą.

Ważne: W momencie gdy małoletni przebywa w szkole nadzoru nad nim nie sprawują rodzice, lecz pracownicy szkoły – nauczyciele.

Warto zauważyć, że zgodnie z § 13 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z 31 grudnia 2002r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach niedopuszczalne jest prowadzenie jakichkolwiek zajęć bez nadzoru upoważnionej do tego osoby.

Realizacja funkcji opiekuńczej szkoły wygląda zatem w ten sposób, że w czasie pobytu w jednostce organizacyjnej systemu oświaty uczeń pozostaje pod nadzorem nauczycieli - nie ma zatem podstaw do roszczeń w stosunku do rodziców dziecka małoletniego, które wyrządziło w szkole szkodę, gdyż to nie rodzice sprawują wówczas nadzór nad dzieckiem. W efekcie za szkodę odpowiada sprawujący nadzór nauczyciel. Może on jednak wykazać brak winy udowadniając, że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. 

Ustawodawca wprowadził w art. 427 k.c. domniemanie winy w nadzorze osoby zobowiązanej do nadzoru oraz domniemanie związku przyczynowego między wyrządzeniem szkody przez osobę poddaną pieczy a wadliwym wykonywaniem nadzoru. Każde z tych domniemań jest domniemaniem wzruszalnym. Dlatego nadzorujący, chcąc się uwolnić od odpowiedzialności, musi obalić te domniemania. Winien więc wykazać z jednej strony brak winy w nadzorze, czyli swoją "bezwinność", dowodząc, że nadzór był sprawowany należycie i zachował się zgodnie z ciążącymi na nim obowiązkami pieczy (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi  z 17 lutego 2014 r., I ACa 937/13).

Cały teren szkoły w czasie, gdy odbywają się zajęcia, pozostaje pod jej opieką i nadzorem, wobec czego obowiązek należytego nadzoru obciąża szkołę również w stosunku do młodzieży, która nie ma zlecenia zajęć dodatkowych, ale w czasie gdy szkoła jest czynna, ma możność przebywania na szkolnym boisku (wyrok Sądu Najwyższego z 10 września 1971 r., I CR 26/71).

Sąd stwierdził w uzasadnieniu do tego wyroku, że „rodzice, pod których władzą rodzicielską pozostaje małoletni nie ponoszący odpowiedzialności za szkodę ze względu na swój wiek (art. 426 k.c.), zobowiązani są do naprawienia wyrządzonej przez niego szkody na podstawie art. 427 k.c. Powołany przepis wprowadza domniemanie winy osób odpowiedzialnych z tytułu nadzoru. W sprawie domniemanie winy pozwanych, że nie uczynili zadość swym obowiązkom z powyższego tytułu, zostało skutecznie obalone, skoro w dacie zajścia małoletni przebywał w szkole i pozostawał pod jej opieką. Sąd stwierdził zatem wprost, że przekazanie dziecka pod opiekę szkole wyłącza odpowiedzialność rodzica z tytułu sprawowanego nad dzieckiem nadzoru, a co za tym idzie rodzic nie ponosi odpowiedzialności za ewentualne szkody poczynione przez małoletnie dziecko w czasie gdy przebywało pod nadzorem szkoły. 

Między trzynastym a osiemnastym rokiem życia dziecko posiada ograniczoną zdolność do czynności prawnych i można mu przypisać winę, jeżeli pozwala na to jego stopień rozwoju psychofizycznego, a uczeń faktycznie zdaje sobie sprawę z konsekwencji swojego postępowania.

Z przepisu art. 426 k.c. nie wynika domniemanie prawne, że małoletni, który ukończył 13 lat, jest osobą dojrzałą w stopniu pozwalającym na ponoszenie winy. Jeśli zatem wina jest przesłanką odpowiedzialności małoletniego sprawcy szkody, konieczne jest ustalenie, czy w chwili wypadku był on dojrzały w stopniu pozwalającym na działanie z rozeznaniem. Nie przesądza o tym fakt uznania przez Sąd dla Nieletnich, że nieletni dopuścił się zarzucanego mu czynu, choć na równi z innymi okolicznościami może przemawiać za tym, że małoletni działał z rozeznaniem. W każdym jednak przypadku to na poszkodowanym spoczywa obowiązek wykazania tej okoliczności, podobnie jak wszystkich innych przesłanek odpowiedzialności sprawcy szkody na zasadach winy (art. 6 k.c.) (wyrok Sądu Najwyższego z 13 lutego 2004 r., IV CK 269/02).

A zatem, dziecku z ograniczoną zdolność do czynności prawnych (między trzynastym a osiemnastym rokiem życia) można przypisać winę, jeżeli pozwala na to jego stopień rozwoju psychofizycznego, a uczeń faktycznie zdaje sobie sprawę z konsekwencji swojego postępowania.