Społeczna kontrola podręczników szkolnych

Projekt ustawy jest odpowiedzią na kontrowersje związane z podręcznikiem do wprowadzonego od września 2022 r. przedmiotu "Historia i Teraźniejszość". Opublikowane w podręczniku treści budzą oburzenie. Zresztą oburzenie to przeistoczyło się w pozwy. Jeden z nich wpłynął do sądu w Krakowie, stroną jest rodzic dziecka urodzonego metodą in vitro. W podręczniku znajdują się bowiem zapisy, sugerujące, że rodzice nie będą kochać "wyprodukowanych" w taki sposób dzieci. Zapłodnienie in vitro porównywane jest do produkcji ludzi, czy hodowli. A to jedynie jeden z bulwersujących przykładów nowego podręcznika, zatwierdzonego i dopuszczonego do użytku decyzji MEiN nr 1145/1/2022 z 1 lipca 2022 r. mimo licznych głosów sprzeciwu recenzentów, którzy negatywnie odnosili się do przedstawionych poglądów, do części merytorycznej, a nawet błędów językowych, składniowych, logicznych czy merytorycznych. Informacje te, podobnie jak fragmenty podręcznika były powszechnie publikowane w mediach. Sami autorzy projektu powołują się na artykuł opublikowany w serwisie internetowym onet.pl.

Do postępowania dotyczącego dopuszczenia podręcznika do użytku szkolnego nie ma zastosowania art. 31 Kodeksu postępowania administracyjnego. Zgodnie z przywołanym przepisem, do postępowań administracyjnych może przystępować na prawach strony organizacja społeczna, jeśli jest to uzasadnione jej celami statutowymi i zgodne z interesem społecznym. Tymczasem art.  22an ust. 8 ustawy o systemie oświaty wyłącza taką możliwość w postępowaniu dotyczącym dopuszczenia podręczników. Zdaniem projektodawców drastycznie ogranicza to możliwość społecznego udziału w kontroli władzy. 

Wyłączenie nie tylko odbierało organizacji społecznej możliwość udziału w postępowaniu, lecz także w konsekwencji możliwość zaskarżenia decyzji o dopuszczeniu podręcznika do użytku szkolnego przed sądem administracyjnym. 

Projekt zakłada więc odniesienie do art. 31 kpa i umożliwienie organizacjom społecznym zajmującym się edukacją czynnego udziału w tym postępowaniu właśnie na prawach strony. 

Proponowany przepis art. 22an ust. 9 nakłada na ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania obowiązek informowania opinii publicznej o toczących się postępowania w sprawie dopuszczania podręczników do użytku szkolnego. 

Choć wydaje się oczywiste, że podręczniki nie powinny zawierać treści godzących w dobra osobiste człowieka i inne dobra chronione prawem, ostatnie doświadczenia pokazują, że przywołany przepis ustawy powinien wprost wskazywać taki zakaz. 

Obecne przepisy zawierają jedynie zakaz publikowania w podręcznikach materiałów i treści reklamowych. Projektodawcy pragną to zmienić, dopisując w art. 22ao ust. 5a będący jednoznaczną podstawą prawną do niedopuszczenia do użytku podręczników zawierających treści objęte projektowanym zakazem. Nowe przepisy dadzą również podstawę do uchylenia decyzji o dopuszczeniu do użytku szkolnego podręczników zawierających takie treści, na wniosek osób lub organizacji, których dobra prawem chronione mogą być naruszone przez podręcznik.