Podwójna rezydencja podatkowa - podatkowe perypetie uchodźców z Ukrainy

Przyjrzyjmy się przepisom dotyczącym nieograniczonego obowiązku podatkowego. Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych, osoby fizyczna mające miejsce zamieszkania na terytorium Polski mają obowiązek podatkowy dotyczący całości swoich dochodów (przychodów) niezależnie od tego w jakim miejscu znajdują się źródła tych przychodów. Przy czym osobą mającą miejsce zamieszkania w Polsce jest każdy, kto ma w Polsce centrum interesów osobistych lub gospodarczych lub przebywa w Polsce dłużej niż 183 dni w roku podatkowym. 

Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy - czyli tzw. specustawa Ukraińska, wprowadziła regułę pozwalającą uznać obywatela Ukrainy za polskiego rezydenta na podstawie jego oświadczenia. To uproszczona procedura, dzięki której wystarczy pisemne oświadczenie, że dana osoba przeniosła do Polski swoje centrum interesów życiowych, na podstawie którego polski pracodawca odprowadza zaliczki na podatek dochodowy w Polsce, bo jego pracownik jest uznany za polskiego rezydenta. 

Jest jednak wiele osób, które nie złożyły takiego oświadczenia, a nadal przebywają w Polsce. Zgodnie z przepisami po upływie 183 dni będą uznane za polskiego rezydenta. To prowadzi do sytuacji, w której ta sama osoba będzie jednocześnie podatkowym rezydentem w Polsce jak i w Ukrainie. 

Polskę i Ukrainę łączą zapisy konwencji w sprawie unikania podwójnego opodatkowania. Na jej podstawie, płace uposażenie i inne środki podobne do wynagrodzenia, osiągane z pracy najemnej przez osobę mającą miejsce zamieszkania w Ukrainie, podlegają opodatkowaniu jedynie w Ukrainie. Wyjątkiem jest sytuacja, w której osoba ta wykonuje pracę w Polsce. Ale to może dotyczyć także osób, które przebywając w Polsce, tutaj świadczą pracę, jednak jest to praca zdalna wykonywana na rzecz ukraińskiego pracodawcy. 

Wróćmy jednak do konwencji o unikaniu podwójnego opodatkowania. Zgodnie z nią, wynagrodzenie obywatela Ukrainy osiągane z pracy najemnej wykonywanej w Polsce podlega opodatkowaniu w Ukrainie jeżeli:
- obywatel ten przebywa w Polsce przez okres lub okresy nieprzekraczające łącznie 183 dni w roku kalendarzowym
- wynagrodzenie jest wypłacane przez podmiot niemający miejsca zamieszkania lub siedziby w Polsce
- wynagrodzenia nie są ponoszone przez zakład lub stałą placówkę pracodawcy na terenie Polski. 

Biorąc pod uwagę powyższe przepisy oraz przepisy ustawy o PIT, obywatel Ukrainy, który przekroczy 183 dni pobytu w Polsce będzie podlegał ustawie o PIT, czyli musi zapłacić podatek dochodowy na podstawie polskich przepisów do 20 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym przekroczony został okres 183 dni. W dalszej konsekwencji, będzie on też zobowiązany do złożenia zeznania rocznego w Polsce. 

Tak jak wspomnieliśmy już wcześniej, nawet w przypadku osób świadczących pracę na rzecz swojego ukraińskiego pracodawcy, przebywających w Polsce i wykonujących pracę zdalnie powstanie obowiązek podatkowy na podstawie polskich przepisów po przekroczeniu terminu 183 dni. 

Właśnie taka sytuacja jest przedmiotem skarg wpływających do Rzecznika Praw Obywatelskich. Obywatele Ukrainy, przebywając w Polsce i wykonując pracę zdalną, są w stanie samodzielnie się utrzymać na terenie naszego kraju, jednak dodatkowy obowiązek podatkowy będzie dla nich niebagatelnym obciążeniem. Szczególnie, że w obecnej sytuacji nie mogą otrzymać certyfikatu rezydencji, wydawanego przez ukraińskie organy administracji podatkowej. Dodatkowo pobyt na terenie Polski jest niejako wymuszony przedłużającymi się działaniami wojennymi w Ukrainie, a nie jest samodzielną decyzją obywateli tego państwa. 

RPO prosi o wyjaśnienia Ministerstwo Finansów i zadaje pytanie, czy w ogóle jest rozważana możliwość nieuwzględniania przedłużającego się ze względu na konflikt wojenny pobytu obywatela Ukrainy w ustalaniu rezydencji podatkowej.