Jednorazowe odszkodowanie w razie śmierci rencisty

Członkom rodziny osoby ubezpieczonej przysługuje jednorazowe odszkodowanie, jeśli zmarła ona na skutek:
a) wypadku przy pracy
b) choroby zawodowej.

Decyduje o tym art. 13 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W zdaniu drugim przywołany przepis przesądza, że odszkodowanie to przysługuje również w przypadku śmierci spowodowanej wypadkiem przy pracy lub choroby zawodowej, rencisty, który był uprawniony do renty z ubezpieczenia społecznego. 

Na gruncie tego stwierdzenia pojawiły się pewne wątpliwości, dotyczące zastosowania regulacji w praktyce. Dotyczyły one momentu powstania tego uprawnienia. Sąd nie był bowiem pewien, czy uprawnienie do jednorazowego odszkodowania wynika z mocy prawa, czy jego otrzymanie przez członków rodziny jest uzależnione od posiadania przez ubezpieczonego w chwili śmierci ustalonego przez organ rentowy w drodze decyzji administracyjnej prawa do renty? 

Oceniając sytuację odszkodowań wypłacanych na skutek śmierci w wyniku choroby zawodowej lub wypadku przy pracy, która dotknęła rencisty, Sąd Najwyższy stwierdził w swojej uchwale z 14 grudnia 2022 r. (sygn. III UZP 4/22), że odszkodowanie będzie należne członkom rodziny ubezpieczonego rencisty jeśli ma on ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a dodatkowo spełnia ustawowe przesłanki do przyznania mu prawa do renty w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. 

Przy tej okazji warto także zwrócić uwagę na zawarte w przepisie określenie, "w razie śmierci wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej". Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2018 r. (sygn. II UK 652/16) określenie "wskutek" choroby lub wypadku przy pracy musi być rozumiane jako obiektywnie istniejące następstwo. Jednak zdaniem SN nie ma konieczności, aby choroba zawodowa lub wypadek był wyłączną przyczyną zgonu. Sąd Najwyższy wyjaśnił w orzeczeniu, że musi to być jedynie przyczyna istotna, co oznacza, że bez wywołanych przez nią powikłań zgon by nie nastąpił, bo pozostałe schodzenia nie spowodowałyby śmierci.