Samo badanie jest nieinwazyjne i bezbolesne. Polega na pobraniu wymazu z kanału szyjki macicy. Ginekolog podczas standardowego badania za pomocą specjalnej szczoteczki pobiera materiał biologiczny. Następnie umieszcza go na szkiełku i przesyła do laboratorium.
Wynik przedstawiany jest przy pomocy dwóch różnych kwalifikacji. Pierwsza Papanicolau i druga Bethesa. System pierwszy według amerykańskich onkologów jest niewystarczający i w zamian zaproponowali system Bethesa, który jest bardziej szczegółowy. Tu ocenie podlega ilości zebranego materiału i jego jakość. Po stwierdzeniu komórek atypowych określa się dokładnie ich rodzaj.
W Polsce działa program profilaktyki raka szyjki macicy i zgodnie z nim prawo do bezpłatnej cytologii, raz na dwa lata ma każda kobieta, która jest w przedziale wiekowym 25-59 lat.