Badania nad profilowaniem bezrobotnych

Fundacja przeanalizowała przepisy prawne i ważne dokumenty dotyczące nowego instrumentu, dane statystyczne nt. profilowania pochodzące od ponad 100 urzędów pracy. Przeprowadziła też wywiady z pracownikami urzędów pracy oraz osobami bezrobotnymi. Oto najważniejsze wnioski i rekomendacje wynikające z naszego badania:

Przepisy dotyczące kategoryzacji są mało precyzyjne i nie wskazują m.in. na szczegółowe zasady przetwarzania danych i dystrybuowania usług oferowanych przez urzędy pracy. Dokładne kryteria ustalenia profilu zawarte zostały tylko w dostępnych dla urzędników wytycznych, mających charakter wewnętrzny. Jednak nawet ten dokument nie wskazuje szczegółowo, jak odbywa się liczenie punktów i przydzielanie do konkretnego profilu.

System kategoryzowania realizowany w polskich urzędach opiera się na uproszczeniach, które nie uwzględniają bardzo wielu różnych skomplikowanych sytuacji życiowych. Na przykład zakres przyczyn pozostawania bez pracy nie obejmuje bezdomności czy pobytu w zakładzie karnym, które utrudniają wielu osobom wyjście z bezrobocia. Twórcy nowego mechanizmu argumentowali, że samo profilowanie ma tylko pomagać w kategoryzowaniu osób bezrobotnych, a urzędnik zawsze będzie mógł samodzielnie podjąć decyzję o przydziale do profilu. Jednak jak wynika z analizowanych przez Fundację danych w ponad 99% przypadków decyzja ta była podejmowana automatycznie przez komputer. Zaledwie w 0,58% sytuacji urzędnicy zdecydowali się na zmianę wygenerowanego przez system profilu.

Proces kategoryzacji opiera się na generalizowaniu i automatycznym analizowaniu bardzo ogólnych danych. Przyjęty model profilowania nie doprowadził do indywidualizacji udzielanej pomocy, a tylko zestandaryzował podział obywateli na kategorie. Dodatkowym problemem jest przyjęty system finansowania urzędów pracy i premiowania ich efektywności. Dla samych urzędów bardziej opłacalne jest udzielanie pomocy tym osobom, które mają największą szansę na szybkie znalezienie pracy.

Urzędy pracy powinny traktować osoby bezrobotne w myśl zasady „ograniczonego zaufania”. Szczególnie dostrzegalne jest to w przypadku osób należących do III profilu, które są opisywane jako pozbawione motywacji i roszczeniowe. Wewnętrzne wytyczne wskazują, że bezrobotni mogą manipulować i oszukiwać urzędników, by tylko znaleźć się w upragnionej kategorii. Ta logika „podejrzanego” jest podstawą utrzymywania w tajemnicy np. pytań zadawanych w trakcie profilowania i zasad podziału na kategorie. Na poziomie przepisów prawnych przekłada się natomiast na brak gwarancji w dostępie do informacji o przetwarzanych danych czy możliwości odwołania się od wyniku wygenerowanego przez komputer.

W oficjalnych komunikatach każdy profil pomocy miał być „tak samo dobry”. Jednak konstrukcja podziału środków publicznych i form pomocy wskazuje, że osoby należące do profilu II mogą otrzymać znacznie szerszy wachlarz wsparcia niż te zakwalifikowane do profilu I, a zwłaszcza profilu III. W trakcie profilowania gromadzone są takie dane, jak płeć, wiek, niepełnosprawność. Obowiązujące przepisy prawne zakazują dyskryminacji stosowanej ze względu na te cechy. Istnieje ryzyko, że mogą one jednak warunkować przydział do konkretnego profilu, a więc i uzyskanie wsparcie ze strony urzędu pracy. Analizowane przez Fundację dane statystyczne nie wykazały jednoznacznie korelacji, na podstawie których można by stwierdzić systemową dyskryminację w kontekście profilowania. Jednak ze względu na charakter przetwarzanych w tym mechanizmie danych (m.in. płeć czy niepełnosprawność) i uzależnienie od ich analizy udzielnego wsparcia przez urzędy, Fundacja rekomenduje przeprowadzenie szerszych badań dotyczących dyskryminacyjnych skutków dzielenia osób bezrobotnych na kategorie.

Źródło: Fundacja Panoptykon https://panoptykon.org/wiadomosc/profilowanie-bezrobotnych-publikujemy-raport-z-badan