Granice ochrony pracownicy w ciąży - wyjaśnienia Państwowej Inspekcji Pracy

Kodeks pracy daje bardzo szeroką ochronę kobiecie w ciąży. Ochrona ta zaczyna się od początku ciąży, nawet jeśli sama pracownica jeszcze o niej nie wie. Zgodnie z przepisami pracy, kobieta w ciąży korzysta z ochrony nie tylko przed wypowiedzeniem, lecz także przed pogorszeniem warunków umowy. Może uchronić się nawet przed skutkami własnych oświadczeń woli. Niektórzy starają się rozszerzać te uprawnienia jeszcze bardziej. 

Artykuł 177 kp gwarantuje pracownicy w ciąży ochronę przed wypowiedzeniem bądź rozwiązaniem umowy przez pracodawcę. Ochrona ta rozszerzone jest także na tzw. wypowiedzenia zmieniające, co jest naturalną konsekwencją art. 42 § 1 kp. Zakłada on odpowiednie stosowanie przepisów dotyczących wypowiedzenia do wypowiedzenia dotyczącego warunków pracy i płacy. 

Ważne! Sąd Najwyższy podkreśla w jednym ze swoich wyroków (wyrok Sądu Najwyższego z 7 października 2020 r. - sygn. II PK 78/19), że okres ciąży jest chroniony nie tylko zakazem rozwiązywania umowy o pracę, lecz także zakazem zmiany wynikających z takiej umowy warunków pracy i płacy.  

Trzeba pamiętać, że Kodeks pracy pozwala w wyjątkowych przypadkach rozwiązać umowę o pracę także z pracownicą w ciąży. Jest to dopuszczalne gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy i zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na takie rozwiązanie umowy. (Tym wyjątkowym przypadkiem nie będziemy się jednak zajmować. Więcej na ten temat można znaleźć w dziale: Ochrona rodzicielska)

Choć odpowiedź na to pytanie wydaje się oczywista, to praktyka pokazuje, że niektórzy nie mają pewności. Oczywiście, że tak - pracownica w ciąży może sama złożyć wypowiedzenie. Może także przyjąć warunki porozumienia zmieniającego dotyczącego jej pracy bądź płacy, nawet jeśli jej sytuacja pogorszy się na skutek wprowadzenia w życie jego zapisów. 

Ważne!
Jeśli pracownica złożyła wypowiedzenie, a następnie w okresie wypowiedzenia zaszła w ciążę, pracodawca nie ma obowiązku wyrażenia zgody na cofnięcie tego wypowiedzenia.

Trzeba jednak zaznaczyć, że te działania będą w pełni skuteczne jedynie wtedy, gdy kobieta składająca swoje oświadczenia woli wiedziała o ciąży. Jeśli więc kobieta wiedząc o swojej ciąży, składa wypowiedzenie umowy o pracę, to nie będzie się mogła domagać później uznania tego oświadczenia za nieskuteczne. 

Jeśli kobieta złożyła oświadczenie woli na podstawie którego jej warunki pracy bądź płacy się pogarszają, albo złożyła oświadczenie woli prowadzące do rozwiązania umowy, nie wiedząc, że jest w ciąży, może uchylić się od skutków prawnych tego oświadczenia. Takie oświadczenie jest traktowane jako oświadczenie woli złożone na skutek błędu  (art. 84 kc w związku z art. 177 kp). Stanowisko to jest już utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego. 

Błąd o którym mowa, to tak naprawdę błąd dotyczący wyobrażenia o faktycznej sytuacji w której znajduje się kobieta. Brzmi skomplikowanie. W rzeczywistości sprowadza się do bardzo prostego założenia, że kobieta mająca świadomość tego, że jest w ciąży, nie złożyłaby określonego oświadczenia woli. Nie pozwoliłaby sobie na pogorszenie swoich warunków ekonomicznych. Nie podpisałaby porozumienia, mocą którego jej wynagrodzenie zostaje obniżone - bo w konsekwencji obniżyła także swoje późniejsze świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Można więc uznać, że był to błąd istotny - czyli błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

W takiej sytuacji jednak, poprzez stosowanie art. 84 kc pracownica, która w drodze porozumienia zgodziła się na rozwiązanie umowy bądź zmianę warunków pracy i płacy, ma możliwość uchylenia się od złożonego w tym porozumieniu oświadczenia woli, jeśli w chwili jego złożenia nie wiedziała, że jest w ciąży. W takiej sytuacji była w błędzie polegającym na mylnym wyobrażeniu o istniejącym stanie rzeczy. 

To zdecydowanie inna sytuacja, niż te opisywane wcześniej. Mamy tutaj do czynienia z pracownicą, która składa swoje oświadczenie woli zmierzające do rozwiązania stosunku pracy i nie korzysta w tym momencie z żadnej ochrony. Ciąża - a co za tym idzie ochrona - pojawia się gdy już biegnie okres wypowiedzenia. Taką sytuację rozpatrywała właśnie Państwowa Inspekcja Pracy w lutym bieżącego roku. 

Ważne!
Jeśli pracownica złożyła wypowiedzenie, a następnie w okresie wypowiedzenia zaszła w ciążę, pracodawca nie ma obowiązku wyrażenia zgody na cofnięcie tego wypowiedzenia.

Jeśli natomiast będzie odwrotnie i to pracodawca wręczył wypowiedzenie, a kobieta w trakcie okresu wypowiedzenia zajdzie w ciążę - obowiązkiem pracodawcy będzie wycofanie tego wypowiedzenia. Wynika to z art. 177 kp - pracodawca nie może rozwiązać umowy w okresie ciąży. Pracodawca nie rozwiązuje umowy z chwilą złożenia wypowiedzenia - to jedynie pewnego rodzaju zapowiedź, że umowa będzie rozwiązana po upływie okresu wypowiedzenia. Dlatego w tej sytuacji ciężarna pracownica jest chroniona. 

źródło:
Baza orzeczeń Sądu Najwyższego www.sn.pl/orzecznictwo
Baza wiedzy Państwowej Inspekcji Pracy - wyjaśnienie z 3 lutego 2022 r. - www.pip.gov.pl
oprac.red.