Zakaz dyskryminacji - nowe przepisy

Nowy poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o wdrożeniu niektórych przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania oraz niektórych innych ustaw ma usunąć niedoskonałości, które znajdują się w dotychczasowej regulacji. Organizacje pozarządowe działające na rzecz praw człowieka i przeciwdziałaniu dyskryminacji zaznaczały, że zakres ustawy z 3 grudnia 2010 r. o wdrożeniu niektórych przepisów UE w zakresie równego traktowania nie jest wystarczający i nie zabezpiecza przed dyskryminacją. Nie podobał się im także zamknięty katalog cech prawnie chronionych, na podstawie których zakazywano dyskryminacji. Organizacje zauważyły, że zgodnie z art. 32 Konstytucji - nikt nie może być dyskryminowany z jakiejkolwiek przyczyny. 

Zaprezentowany projekt ustawy z lipca 2022 r. uzupełnia katalog cech chronionych przed dyskryminacją o przesłankę tożsamości płciowej i ekspresji płciowej. To uzupełnienie jest podyktowane doświadczeniem organizacji, które zauważają wysoki poziom dyskryminacji osób transpłciowych w większości dziedzin życia. 

Ważne: Tożsamość płciowa jest rozumiana jako utrwalone, intensywnie odczuwane doświadczanie i przeżywanie własnej płciowości, która nie musi odpowiadać płci metrykalnej. 

Nowe przepisy zakładają, że jest to katalog otwarty, więc każdy kto z jakiegokolwiek powodu czuje się dyskryminowany będzie mógł korzystać z ochrony. 

Obowiązująca ustawa nie wprowadziła definicji wypracowanych przez Trybunał Sprawiedliwości UE w orzecznictwie, ani ukształtowanych w doktrynie. Proponowane przepisy to zmieniają. Pojawiają się nowe definicje takie jak dyskryminacja przez asocjację (gorsze traktowanie ze względu na powiązanie z podmiotem posiadającym jakąś "cechę dyskryminującą") i dyskryminacja przez asumpcję (prowadzącej do zachowań nakierowanych na naruszenie godności i stworzenie wobec konkretnej osoby wrogiej, poniżającej, upokarzającej lub uwłaczającej atmosfery z powodu przypisania jej określonych cech).

Prócz tego przepisy zawierają definicje legalne dyskryminacji pośredniej, bezpośredniej, wielokrotnej (gorsze traktowanie z powodu kilku cech, np. niepełnosprawna osoba transseksualna) czy molestowania.  

Choć wydawało się oczywiste, że nie tylko odszkodowanie, lecz także konieczność naprawienia szkody niematerialnej powinna zostać objęta ustawą -nawet jeśli nie było to wyrażone wprost - rodziło się wiele wątpliwości w tej materii, czego dowodem jest także linia orzecznicza. Przykładem jest chociażby wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 sierpnia 2016 r (I ACa 1522/15), w którym stwierdzono, że ze względu na brak wyraźnego zastrzeżenia w przepisach ustawy antydyskryminacyjnej, możliwość żądania zadośćuczynienia z tytułu naruszenia przewidzianego w niej zakazu nierównego traktowania wydaje się być wyłączona". Z kolei Sąd Apelacyjny w Gdańsku 14 grudnia 2017 r., stwierdził w wyroku (sygn. I ACa 187/17), że odszkodowanie z art. 13 ustawy obejmuje także zadośćuczynienie za krzywdę, a więc szkodę niemajątkową". 

Dlatego projekt ucina wszelkie wątpliwości wprowadzając doprecyzowanie do art. 13 ustawy. W proponowanym brzmieniu przepis wprost wskazuje, że każdy wobec którego została naruszona zasada równego traktowania ma prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia, a także żądania usunięcia skutków naruszenia, w szczególności poprzez złożenie oświadczenia odpowiedniej treści w odpowiedniej formie.