Urlop na żądanie czy nieusprawiedliwiona nieobecność?

Urlop na żądanie regulują art. 167² i 167³ Kodeksu pracy. Zgodnie z nimi pracodawca jest obowiązany udzielić urlopu na żądanie pracownika w terminie przez niego wskazanym, jednak nie więcej niż 4 dni w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. 

Ważne: Czterodniowy wymiar urlopu na żądanie dotyczy także pracowników, którzy mają kilku pracodawców. 

Niezależnie więc od tego ilu pracodawców ma dany pracownik, może skorzystać łącznie w ciągu roku z 4 dni urlopu na żądanie.

Zgodnie z art. 167² Kodeksu pracy urlop na żądanie powinien zostać zgłoszony najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Przez pewien czas sądy podchodziły do tego dość liberalnie, uznając że wystarczy by pracownik zgłosił swoje żądanie urlopu na żądanie. Ostatecznie uznano jednak, że przepis ten powinien być interpretowany w taki sposób, że pracownik zobowiązany jest zgłosić żądanie urlopu na żądanie do chwili, w której ma rozpocząć pracę, określonej w obowiązującym go rozkładzie czasu pracy. Jednak pracodawca może zdecydować inaczej, chociażby przewidując inne rozwiązania w regulaminie pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2006 r. - sygn. I PK 128/08) 

W orzeczeniach Sądu Najwyższego pojawiła się także inne podejście - bardziej rygorystyczne. Zgodnie z nim nawet urlop na żądanie, mimo swojego wyjątkowego charakteru, nie może być rozpoczęty bez zgody pracodawcy. Sąd Najwyższy w wyroku z 16 września 2008 r. stanął na stanowisku, że jeśli pracodawca nie udzieli urlopu na żądanie, to wcześniejsze rozpoczęcie go przez pracownika może być potraktowane jako nieusprawiedliwiona nieobecność. Zachowanie takie może więc wypełniać art. 52 § 1 pkt 1 k.p. czyli być ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków pracowniczych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 16 września 2008 r. - sygn. II PK 26/08). 

W tym samym wyroku Sąd Najwyższy zaznaczył, że nie ma żadnych racjonalnych argumentów, które byłyby w stanie uzasadnić twierdzenie, że pojęcie "udzielić urlopu" o którym mowa w art. 167² Kodeksu pracy ma inne znaczenie niż udzielenie go przez pracodawcę. Przepis nie mówi bowiem o sytuacji w której urlop jest udzielany na sam wniosek pracownika. 

Warto w tym miejscu dodać, że jeszcze w 2005 r. Sąd Najwyższy twierdził, że nieobecność pracownika po jego zgłoszeniu urlopu na żądanie nie może być podstawą do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p.

W przygotowanej przez Państwową Inspekcję Pracy ulotce dla osób zaczynających pracę nie ma wzmianki o tym, kiedy urlop na żądanie powinien być zgłoszony. Informacja ogranicza się do przepisania kodeksowego zapisu, zgodnie z którym urlop ma zostać zgłoszony najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. 

Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy oczywiście urlop na żądanie jest prawem pracownika, jednak aby z tego prawa skorzystać musi zgłosić swoje żądanie najpóźniej do momentu rozpoczęcia pracy w danym dniu, w którym chce skorzystać z urlopu na żądanie. 

Co do zasady pracodawca jest zobowiązany takiego urlopu udzielić, jeśli jego pracownik skutecznie go poinformuje o zamiarze skorzystania z takiego swojego prawa. Jednakże, ze względu na szczególne okoliczności, które sprawiają że jego zasługujący na ochronę wyjątkowy interes wymaga obecności pracownika w pracy - pracodawca może odmówić żądaniu. 

Co za tym idzie - jeśli pracownik rozpoczyna urlop na żądanie bez wyrażenia zgody pracodawcy (bez udzielenia mu urlopu) może spotkać się z zarzutem ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków o którym mowa w art. 52 § 1 pkt 1 k.p. ze wszystkimi tego konsekwencjami.