Czy wpis do rejestru zabytków ogranicza prawa właściciela? 

Rzecznik Praw Obywatelskich przyłączył się do pytania Naczelnego Sądu Administracyjnego. Sprawa zaczęła się od skargi właściciela zabytkowej nieruchomości - w tym konkretnym przypadku był to cmentarz. Jego nieruchomość została włączona do ewidencji zabytków. To łączy się z nowymi obowiązkami właściciela nieruchomości, takimi jak chociażby konieczność uzgadniania z wojewódzkim konserwatorem zabytków decyzji:
a) o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego
b) o warunkach zabudowy
c) o pozwoleniu na budowę dla inwestycji planowanych na obszarach lub w odniesieniu do budynków ujętych w gminnej ewidencji zabytków.

To także obowiązek zawiadamiania wojewódzkiego konserwatora zabytków o takich zdarzeniach jak uszkodzenie, zniszczenie, zagrożenie zabytku, zmiany stanu prawnego. Właściciel musi także udostępnić zabytek do badania przeprowadzanego przez wojewódzkiego konserwatora zabytków. Obowiązki te zostały określone w art. 28-30 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. 

Procedura sporządzenia i aktualizacji karty ewidencyjnej zabytków ma uproszczony charakter. Z tego właśnie wynikają wątpliwości NSA - czy dopuszczalne jest ograniczenie prawa własności w ramach uproszczonej procedury o wewnętrznych charakterze? Właściciel nie bierze udziału w żadnych czynnościach tego postępowania, nie zna podstaw wpisu nieruchomości do ewidencji, przesłanek uznania nieruchomości za zabytek, ani nie ma żadnej możliwości ustalenia, czy postępowanie to zostało przeprowadzone prawidłowo. 

NSA skierowało pytanie do Trybunału Konstytucyjnego, który ma określić, czy regulacja dotycząca ewidencji zabytków jest niezbędna dla ochrony interesu publicznego i czy jej konsekwencje realizują zasadę dopuszczalnej proporcji wobec ciężarów nakładanych na obywatela. Szczególnie, że właściciel nie ma możliwości jakiejkolwiek ochrony swoich praw, a jego prawo własności zostaje ograniczone. RPO stoi i na stanowisku, że taka regulacja jest niezgodna z Konstytucją.