Niepotrzebne wywłaszczenie

Co do zasady obowiązująca regulacja pozwala na odzyskanie niepotrzebnie wywłaszczonych nieruchomości. Jednak w przepisach nie wszystkie nieruchomości są uwzględnione, przez co część byłych już właścicieli zostaje pozbawiona możliwości odzyskania swoich własności, choć ich wywłaszczenie okazało się niepotrzebne. Zdaniem RPO takie regulacje nie są racjonalne, nie znajdują także uzasadnienia w konstytucji. Zwraca się z tym problemem do ministerstwa rozwoju i technologii, z apelem o uregulowanie przepisów dotyczących odzyskiwania gruntów. 

Kwestie wywłaszczeniowe były ostatnio przedmiotem orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego i zmian legislacyjnych. Na skutek tych działań rozszerzono zakres art 216 ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami. Przepis ten dotyczy wywłaszczeń o charakterze historycznym. Zmianom uległy także przepisy poświęcone zasadom zwrotu nieruchomości wywłaszczonych na podstawie obecnie obowiązującej ustawy. 

Trybunał Konstytucyjny stoi na stanowisku, że koncepcja zarówno wywłaszczenia jak i zwrotu nieruchomości w przypadku, gdy jej wywłaszczenie okazało się zbędne, powinna być traktowana w sposób funkcjonalny. 

Nadal jednak istnieje grupa osób, która pozbawiona jest możliwości odzyskania swojej nieruchomości, a zatem można powątpiewać w skuteczność przyznanej im ochrony. 

Grupę tę stanowią osoby, które zostały wywłaszczone na podstawie:
a) decyzji zintegrowanej wydanej na podstawie ustaw szczególnych innych niż specustawa drogowa
b) umowy zawartej na podstawie ustaw specjalnych.
W obu przypadkach podstawą wywłaszczenia są inne akty prawne niż ustawa o gospodarce nieruchomościami. 

Zasady płynące z orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego są jasne. W przeciwieństwie jednak do procedur dotyczących przywracania konstytucyjności w sprawach dotyczących wywłaszczenia. RPO podkreśla, że realizacja konstytucyjnych praw powinna być efektywna i realnie dostępna dla obywateli. 

Zarówno dla obywateli jak i dla organów prowadzących sprawy wywłaszczeniowe, niezbędna jest zmiana przepisów, aby nie pozostawiały one wątpliwości, a jednocześnie by pozwoliły realizować prawo do zwrotu nieruchomości, której wywłaszczenie nie było potrzebne.