Wywłaszczenie na cele publiczne - petycja o zmianę przepisów

Przedmiotem petycji są przepisy określające zasady określania wysokości odszkodowania za wywłaszczenie na cele publiczne - a dokładniej wywłaszczenia pod drogi publiczne - nieruchomości, na których znajdują się budynku lub budowle. Porusza ona kwestię wywłaszczenia jedynie gruntu z częścią budynku lub budowli. W takim przypadku najczęściej pozostała część zabudowań albo ulega zniszczeniu - a nawet jeśli nie - nie nadaje się do wykorzystywania w dotychczasowy sposób. 

Wydaje się uzasadnione przyjęcie takiej regulacji, zgodnie z którą także za pozostałą część budynku lub budowli powinno być przyznane odszkodowanie w jednym postępowaniu administracyjnym. 

Przepisy jednak nie dają jednoznacznej odpowiedzi co zrobić w takiej sytuacji. Także orzecznictwo nie przedstawia jednego stanowiska. Niekiedy Naczelny Sąd Administracyjny orzeka, że nie jest możliwe podzielenie roszczenia odszkodowawczego na część cywilną i administracyjną. Źródłem i podstawą powstania obowiązku odszkodowawczego jest wydzielenie działek pod drogi. To nakłada na organy obowiązek dokonania wszelkich starań, by obowiązek zrealizować w jednym postępowaniu, z zachowaniem zasady słuszności odszkodowania, czyli m.in. z uwzględnieniem interesu społecznego oraz słusznego interesu obywateli. 

W przytoczonym wyroku NSA podkreślił, że nie sposób znaleźć uzasadnienia dla przyznania odszkodowania jedynie za część nieruchomości - za część budynku - jeśli pozostała jego część nie może być użytkowana w dotychczasowy sposób. NSA zaznaczył, że nie można zaakceptować sytuacji, w której wywłaszczony dostanie jedynie część odszkodowania w postępowaniu administracyjnym, a w pozostałej części będzie zmuszony do wniesienia powództwa w postępowaniu cywilnym. Wyrok ten został wydany 24 maja 2019 r. Jednak już we wrześniu 2022 r. Naczelny Sąd Administracyjny stanął na stanowisku, że w przypadku gdy na terenie zajętym pod drogę publiczną znajduje się tylko część budowli, to jest to uzasadnienie dla przyznania odszkodowania jedynie za te części nieruchomości, które znajdują się na działce wydzielonej na drogę publiczną, nawet jeśli w konsekwencji cała budowla, także znajdująca się na działkach sąsiednich, będzie musiała zostać zniszczona. 

Wobec wątpliwości, wydaje się konieczne wprowadzenie jasnych przepisów regulujących opisaną sytuację. W petycji podkreślono, że przepisy te powinny tak regulować omawianą sytuację, aby wywłaszczonemu należało się odszkodowanie za całą nieruchomość, bo nie ulega wątpliwości, że właścicielowi należy się odszkodowanie, jeśli w wyniku wywłaszczenia cała budowla czy budynek ulega zniszczeniu lub nie nadaje się do użytkowania w dotychczasowy sposób.