Wywłaszczenie na rzecz Centralnego Portu Komunikacyjnego

Sejm uchwalił 15 września 2022 r. nowelizację ustawy o gospodarce nieruchomościami i innych ustaw. Nowe przepisy w głównej mierze dotyczą odszkodowań za wywłaszczenie nie tylko w przypadku nieruchomości wywłaszczonych na potrzeby Centralnego Portu Komunikacyjnego - choć w taki właśnie sposób jest postrzegana. Nowe przepisy dotyczą odszkodowań za wszelkie wywłaszczenia na cele publiczne, a także regulacje ustalania wysokości odszkodowania w przypadku zwrotu wywłaszczonych nieruchomości. 

Zmiana przepisów postulowana w projekcie noweli znosi obowiązującą od 1997 roku zasadę korzyści dla właścicela nieruchomości wywłaszczanej. Zamiast niej ustawa wprowadza skomplikowany, niejasny i zdaniem RPO posiadający liczne wady - mechanizm bonusów pieniężnych. 

Aktualnie punktem wyjścia dla ustalania wysokości odszkodowania jest wartość rynkowa nieruchomości, przy czym trzeba brać pod uwagę przeznaczenie nieruchomości zgodne z celem wywłaszczenia, jeżeli powoduje to wzrost wartości nieruchomości w porównaniu z dotychczasowym sposobem użytkowania. I tylko wtedy. 

Natomiast w nowych przepisach, wysokość odszkodowania nie uwzględnia przeznaczenia na cel publiczny. Jego wartość odnosi się jedynie do dotychczasowego przeznaczenia. Bonus pieniężny to z kolei podwyższenie wysokości odszkodowania o określoną procentowo część wartości nieruchomości, co ma być swoistą rekompensatą za przymusowy charakter wywłaszczenia. 

Po dokładnym przeanalizowaniu nowych przepisów, RPO doszedł do wniosku, że są one mniej korzystne niż dotychczasowe rozwiązania. Co więcej, stawia nawet zarzut, że naruszają one konstytucyjną zasadę ochrony własności. Zmiany przepisów ustalane są zbyt szybko i wbrew opinii publicznej - szczególnie społeczności zebranej wokół inwestycji Centralnego Portu Komunikacyjnego.

Określone w nowych przepisach bonusy pieniężne, które miały - co do zasady - wynagrodzić wywłaszczonym utratę nieruchomości, nie są jasno określone. Poza tym mają określony górny pułap, są kwotowo limitowane, a ich wypłaty podlegają istotnym ograniczeniom. Biorąc to wszystko pod uwagę, można łatwo dojść do wniosku, że nowe regulacje nie są w stanie zagwarantować odszkodowania, które pokryje koszt nabycia nowej nieruchomości i przeprowadzki. Szczególnie jak dotychczasowe miejsce służyło także do prowadzenia działalności gospodarczej bądź działalności rolniczej. 

RPO zauważa także, że na terenach, które mają być masowo wywłaszczone np na obszarze projektowanego Centralnego Portu Komunikacyjnego, mieszkają ludzie starsi i nieporadni. Nie będą w stanie samodzielnie otworzyć swojego utraconego majątku, ani też odtworzyć dotychczasowego standardu życia. 

W ustawie o Centralnym Porcie Komunikacyjnym zawarta została dyspozycja dla Rady Ministrów do określenia w drodze rozporządzenia, terenów gmin bądź ich części, w których będą miały zastosowanie wyjątkowe zasady gospodarowania nieruchomościami, planowania i zagospodarowania przestrzennego. Przede wszystkim zwracają uwagę te zasady, które dotyczą nabywania nieruchomości.

Rada Ministrów uznała jednak, że dotychczas wydane rozporządzenie nie jest adekwatne do potrzeb inwestycji, dlatego w wykazie prac legislacyjnych i programowych znaleźć można założenia do nowego rozporządzenia. W istocie rozwiązań znajduje się podkreślenie, że powielone są obszary stosowania szczególnych zasad gospodarowania nieruchomościami, które określono już w poprzednim rozporządzeniu w sprawie gmin, na terenie których będą stosowane szczególne zasady gospodarowania nieruchomościami, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz realizacji inwestycji celu publicznego w zakresie Centralnego Portu Komunikacyjnego. Celem nowych przepisów ma być jedynie zagwarantowanie zgodności przepisów akty wykonawczego ze zmianami wprowadzonymi w ustawie nowelą z 22 lipca 2022 r. 

Założenia do projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie gmin, na których terenie będą stosowane szczególne zasady związane z realizacją inwestycji celu publicznego w zakresie Centralnego Portu Komunikacyjnego opublikowane w wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów na oficjalnym portalu Kancelarii Prezesa Rady Ministrów - portal gov.pl