Czy dopuszczalna jest zmiana formy wynagrodzenia w umowie o roboty budowlane

W ustawie z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1986 ze zm.; dalej: uzp) nie uregulowano wprost kwestii dotyczących wynagrodzenia za roboty budowlane. Wynika z tego, że zasady określające sposoby zapłaty za wykonanie zamówienia należy więc wywodzić wprost z przepisów ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1025 ze zm.; dalej: kc), opierając się przepisach: Tytułu XVI - dotyczących umowy o roboty budowlane, oraz Tytułu XV - dotyczących umowy o dzieło.

Z tych dwóch uzupełniających się regulacji wynika, że zamawiający, konstruując umowy o roboty budowlane, mają do wyboru dwie formy wynagrodzenia:

1) ryczałtową,

2) kosztorysową.

Ponieważ przepisy uzp nie podają definicji ceny ryczałtowej, należy w tym przypadku posłużyć się przepisami kc. I tak, zgodnie z art. 632 § 1 kc, jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Wynagrodzenie ryczałtowe oznacza zatem wynagrodzenie za całość dzieła w jednej sumie pieniężnej lub wartości globalnej. Jego istotę stanowi określenie tego wynagrodzenia z góry, bez przeprowadzania szczegółowej analizy kosztów wytwarzania dzieła.

Na powyższej podstawie należy przyjąć, iż istotą ceny ryczałtowej jest jej niezmienność w czasie obowiązywania umowy. Zgadzając się na wynagrodzenie ryczałtowe, wykonawca powinien zdawać sobie sprawę, że w trakcie realizacji zamówienia oraz po jego wykonaniu nie będzie mógł żądać podwyższenia wynagrodzenia. Ten sposób rozliczania się zakłada bowiem pełen profesjonalizm po stronie wykonawcy, który dysponując odpowiednią wiedzą i doświadczeniem, powinien samodzielnie dokonać oceny opisu przedmiotu zamówienia zamieszczonego w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia oraz stwierdzić, jaki nakład pracy jest lub może być konieczny do prawidłowego wykonania zamówienia.

Wynagrodzenie ryczałtowe powinno zostać tak skalkulowane, żeby w przypadku pojawienia się konieczności wykonania robót dodatkowych wykonawca był w stanie je wykonać za kwotę, którą zaoferował w swojej ofercie. Bazując na swoim doświadczeniu oraz wymaganiach określonych przez Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia, wykonawca powinien ocenić skalę ewentualnych robót dodatkowych oraz potencjalne ryzyko z nimi związane i odpowiednio uwzględnić je w cenie oferty.

Należy pamiętać, że istotą zamówienia na roboty budowlane jest osiągnięcie celu końcowego, jakim jest otrzymanie gotowego obiektu budowlanego i oddanie go do użytku. W przypadku ceny ryczałtowej wykonawca jest zobowiązany taki rezultat uzyskać bez możliwości podwyższenia wynagrodzenia.

Należy jednak pamiętać, że nie chodzi tu o prace dodatkowe, niezbędne dla realizacji całości przedmiotu zamówienia, zgodnie z opisem tego przedmiotu dokonanym przez zamawiającego w dokumentacji projektowej i specyfikacjach technicznych wykonania i odbioru robót. Modyfikacja wynagrodzenia może dotyczyć jedynie zapłaty za prace niezwiązane z przedmiotem umowy lub wykraczające poza zakres rzeczowy danej umowy o roboty budowlane.

Trzeba podkreślić, iż ta forma wynagrodzenia jest dość ryzykowna dla Wykonawcy, szczególnie, jeżeli zamawiający, tak jak to się często zdarza, wyłącza postanowieniami umownymi możliwość zastosowania do kontraktu art. 357¹ oraz art. 632 § 2 kc. W takim wypadku wykonawca zostaje pozbawiony prawa do wystąpienia do sądu z pozwem o podwyższenie wynagrodzenia lub rozwiązanie umowy, nawet jeżeli wystąpi nadzwyczajna zmiana stosunków, w związku z którą wykonanie prac groziłoby rażącą stratą lub było połączone z nadmiernymi trudnościami.

Kolejna forma wynagrodzenia za roboty budowlane – wynagrodzenie kosztorysowe, została scharakteryzowana w art. 629-631 kc. Zgodnie z wskazanymi przepisami, wynagrodzenie kosztorysowe na etapie złożenia oferty ma charakter wynagrodzenia orientacyjnego i nieostatecznego, ponieważ rzeczywisty koszt prac zostaje ustalony dopiero w toku ich realizacji na podstawie ilości faktycznie wykonanych prac oraz cen jednostkowych wynikających z oferty wykonawcy. Ostateczna wysokość wynagrodzenia za przedmiot umowy wynika więc dopiero z kosztorysu sporządzanego przez wykonawcę po zakończeniu robót w oparciu o rzeczywiście wykonane ilości robót, ustalone na podstawie książki obmiaru zaakceptowanej przez zamawiającego.

Wynagrodzenie kosztorysowe jest najbardziej popularnym rodzajem wynagrodzenia stosowanym przez zamawiających w rozliczeniach robót budowlanych i jednocześnie mniej ryzykownym dla obu stron umowy, a w szczególności dla Wykonawcy. Nawet jeżeli okaże się, iż przyjęte przy wycenie ilości robót ulegną w trakcie realizacji prac zmniejszeniu lub zwiększeniu, wynagrodzenie zostanie do nich dostosowane. Zmiana taka nie będzie wymagała wprowadzania jakichkolwiek zmian w umowie.

Podstawa prawna:

• Ustawa z 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1986 ze zm.).

Marcin Sarna