Dowiedz się, jaki jest status prawny nieruchomości drogowych

Według przepisów ustawy z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych(tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 2068 ze zm.; dalej: udp) do dróg krajowych zalicza się m.in.: autostrady, drogi alternatywne dla autostrad płatnych, drogi ekspresowe, drogi międzynarodowe, drogi dojazdowe do ogólnodostępnych przejść granicznych, obwodnice dużych aglomeracji miejskich oraz drogi o znaczeniu obronnym. Zaliczenia drogi do kategorii dróg krajowych dokonuje w formie rozporządzenia minister właściwy do spraw transportu w porozumieniu z ministrami właściwymi do spraw administracji publicznej, spraw wewnętrznych oraz ministrem obrony narodowej po zasięgnięciu opinii właściwych sejmików województw, a w miastach na prawach powiatu – opinii rad miast.

Do dróg wojewódzkich zalicza się niebędące drogami krajowymi drogi stanowiące połączenia między miastami, mające znaczenie dla województwa, a także drogi o znaczeniu obronnym. Zaliczenie do kategorii dróg wojewódzkich następuje na mocy uchwały sejmiku województw w porozumieniu z ministrami właściwymi do spraw transportu oraz obrony narodowej.

Do dróg powiatowych zalicza się niebędące drogami krajowymi ani wojewódzkimi drogi stanowiące połączenia miast będących siedzibami powiatów z siedzibami gmin i siedzib gmin między sobą. Zaliczenie do kategorii dróg powiatowych następuje na mocy uchwały rady powiatu w porozumieniu z zarządem województwa, po zasięgnięciu opinii wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) gmin, na obszarze których przebiega droga, oraz zarządów sąsiednich powiatów, a w miastach na prawach powiatu – opinii prezydentów miast.

Do dróg gminnych zalicza się drogi o znaczeniu lokalnym, niezaliczone do innych kategorii, stanowiące uzupełniającą sieć dróg służących miejscowym potrzebom, z wyłączeniem dróg wewnętrznych. Zaliczenie do kategorii dróg gminnych następuje na mocy uchwały rady gminy podjętej po zasięgnięciu opinii właściwego zarządu powiatu.

Drogi, parkingi oraz place manewrowe niebędące drogami publicznymi stanowią drogi wewnętrzne. Ich budowa, utrzymanie i zarządzanie nimi, a także finansowanie tych zadań, należy do zarządcy terenu, na którym są zlokalizowane, a w przypadku braku zarządcy – do właściciela terenu. Oznakowanie połączeń dróg wewnętrznych z drogami publicznymi oraz utrzymanie urządzeń bezpieczeństwa i organizacji ruchu należy do zarządcy drogi publicznej. Nazwy drogom wewnętrznym nadają rady gmin w drodze uchwał, po uzyskaniu pisemnej zgody właścicieli terenów, na których drogi te są zlokalizowane.

Organem właściwym do pozbawienia drogi publicznej dotychczasowej kategorii jest organ właściwy do zaliczenia jej do odpowiedniej kategorii. Pozbawienia drogi publicznej danej kategorii dokonuje się w trybie właściwym do jej zaliczenia do odpowiedniej kategorii. Numerację drogom krajowym i wojewódzkim nadaje Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad, a drogom powiatowym i gminnym – zarządy województw.

Zasady i warunki przygotowania inwestycji w zakresie dróg publicznych, a także organy właściwe w tych sprawach określone zostały w ustawie z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 1474 ze zm.). Według przepisów tej ustawy zezwolenie na realizację inwestycji drogowej wydaje na wniosek zarządcy drogi wojewoda – w odniesieniu do dróg krajowych i wojewódzkich - albo starosta – w odniesieniu do dróg powiatowych i gminnych.

W przypadku inwestycji drogowej realizowanej na obszarze dwóch lub więcej województw decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej wydaje wojewoda, na którego obszarze właściwości znajduje się największa część nieruchomości przeznaczonych na realizację tej inwestycji. Do postępowania w sprawach wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, z zastrzeżeniem przepisów powołanej wyżej ustawy, a w sprawach w ustawie tej nieuregulowanych stosuje się odpowiednio, choć z pewnymi wyjątkami, przepisy Prawa budowlanego. W sprawach tych nie stosuje się natomiast przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

W przypadku decyzji wydanej przez starostę organem odwoławczym od jest wojewoda, zaś w przypadku decyzji wydanej przez wojewodę – minister właściwy do spraw budownictwa, gospodarki przestrzennej i mieszkaniowej. Decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stanowi podstawę do wydania przez wojewodę albo starostę decyzji o wygaśnięciu trwałego zarządu ustanowionego na nieruchomości przeznaczonej na pas drogowy, stanowiącej własność Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, z wyjątkiem przypadków, gdy trwały zarząd jest ustanowiony na rzecz właściwego zarządcy drogi albo samorządowej jednostki organizacyjnej.

Jeżeli przeznaczona na pasy drogowe nieruchomość stanowiąca własność Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego została uprzednio wydzierżawiona, wynajęta lub użyczona, decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stanowi podstawę do wypowiedzenia przez właściwego zarządcę drogi umowy dzierżawy, najmu lub użyczenia ze skutkiem natychmiastowym, przy czym za straty poniesione na skutek rozwiązania umowy przysługuje odszkodowanie.

Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad, samorządowa jednostka organizacyjna albo zarząd właściwej drogi otrzymują z mocy prawa, nieodpłatnie, w trwały zarząd odpowiednio: nieruchomości stanowiące własność Skarbu Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego, z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna, wygasł trwały zarząd albo rozwiązana została umowa dzierżawy, najmu bądź użyczenia. Ustanowienie trwałego zarządu stwierdza w drodze decyzji:

1) wojewoda – w odniesieniu do dróg krajowych i wojewódzkich oraz

2) starosta – w odniesieniu do dróg powiatowych i gminnych.

Decyzja ta stanowi podstawę wpisu do księgi wieczystej.

Decyzje o pozwoleniu na użytkowanie drogi wydają w trybie przepisów Prawa budowlanego:

1) wojewoda – w odniesieniu do dróg krajowych i wojewódzkich albo

2) starosta – w odniesieniu do dróg powiatowych i gminnych.

Dla procedury podziału nieruchomości istotne znaczenie ma art. 12 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, który stanowi, że decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej zatwierdza podział nieruchomości, a ustalone w tej decyzji linie rozgraniczające teren stanowią linie podziału nieruchomości. Ponadto decyzja ta jest podstawą do dokonania wpisów w księdze wieczystej oraz w katastrze nieruchomości.

Z dniem, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej staje się ostateczna, objęte tą decyzją nieruchomości lub ich części mające stanowić drogi krajowe, stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa, zaś nieruchomości lub ich części mające stanowić drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne – własnością odpowiednich jednostek samorządu terytorialnego. Z tym samym dniem wygasa użytkowanie wieczyste, jeżeli przeznaczona na pasy drogowe nieruchomość gruntowa była oddana w użytkowanie wieczyste. Ponadto z dniem ostateczności powyższej decyzji wygasają ograniczone prawa rzeczowe ustanowione na objętej nią nieruchomości (użytkowaniu wieczystym).

Organ wydający decyzję o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej ustala – w drodze kolejnej decyzji – wysokość odszkodowania za nabyte nieruchomości. Decyzję odszkodowawczą wydaje się w terminie 30 dni od dnia, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna.

Odszkodowanie przysługuje dotychczasowym właścicielom nieruchomości, użytkownikom wieczystym oraz osobom, którym przysługiwały do niej ograniczone prawa rzeczowe. Wysokość odszkodowania ustalana jest według stanu nieruchomości w dniu wydania decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej przez organ I instancji oraz wartości nieruchomości z dnia, w którym dokonywane jest ustalenie wysokości odszkodowania. Podlega ono waloryzacji na dzień wypłaty, według zasad obowiązujących w przypadku zwrotu wywłaszczonych nieruchomości. W sprawach związanych z odszkodowaniem stosuje się odpowiednio przepisy o gospodarce nieruchomościami.

Zarządcy dróg mogą nabywać w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego nieruchomości położone poza pasami drogowymi w celu dokonania ich zamiany na nieruchomości położone w pasach drogowych lub wydzielania ich w tych pasach w postępowaniu scaleniowo-wymiennym.

Do egzekucji obowiązków wynikających z decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stosuje się przepisy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Egzekucję obowiązku wynikającego z takiej decyzji przeprowadza się w terminie 30 dni od dnia otrzymania wniosku od zarządcy drogi, a na wniosek tego zarządcy, uzasadniony interesem społecznym lub gospodarczym, nadaje się jej rygor natychmiastowej wykonalności.

Warunki techniczne, jakim powinny odpowiadać drogi publiczne i związane z nimi urządzenia budowlane oraz ich usytuowanie określone zostały szczegółowo w rozporządzeniu ministra transportu i gospodarki morskiej z 2 marca 1999 r. (tekst jedn.: Dz.U. z 2016 r. poz. 124), zaś warunki techniczno-budowlane dotyczące autostrad płatnych – w rozporządzeniu ministra infrastruktury z 16 stycznia 2002 r. (Dz.U. nr 12, poz. 116 ze zm.).

Podstawa prawna:

• Ustawa z 21 marca 1985 r. o drogach publicznych(tekst jedn.: Dz.U. z 2018 r. poz. 2068 ze zm.).

Magdalena Popławska – prawnik specjalista ds. nieruchomości

Katarzyna Czajkowska-Matosiuk