Klauzula sumienia i prawo do aborcji

Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił w sprawie czternastolatki zarówno do ministra zdrowia jak i do prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Mimo zaistnienia ustawowych przesłanek legalnego przerwania ciąży, w kilku szpitalach województwa podlaskiego odmówiono przeprowadzenia zabiegu. Podstawą odmowy była klauzula sumienia. 

Klauzula ta była wytoczona przeciwko czternastolatce z niepełnosprawnością intelektualną, która została wykorzystana seksualnie przez swojego wujka, w wyniku czego zaszła w ciążę. Dziewczynka dysponowała zaświadczeniem wydanym przez prokuratura, potwierdzającym zaistnienie przesłanki warunkującej dopuszczalność aborcji, na podstawie art. 4a ust. 1 pkt 3 ustawy o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży. Mimo to, nie udało się jej skorzystać z zabiegu w pobliżu miejsca zamieszkania. Dzięki pomocy organizacji pozarządowych, udało się zorganizować zabieg w Warszawie. 

Dostęp do aborcji zdaje się więc problemem systemowym w kontekście możliwości skorzystania przez lekarza z klauzuli sumienia. Europejski Trybunał Praw Człowieka podkreśla obowiązek zorganizowania systemu świadczeń zdrowotnych w sposób, który zagwarantuje skuteczne egzekwowanie prawa do wolności sumienia pracowników opieki zdrowotnej, jednak tak aby nie uniemożliwiało to pacjentom uzyskania dostępu do świadczeń do których mają prawo zgodnie z krajowym ustawodawstwem. Prawa pacjentów nie mogą być jedynie iluzją. Jeśli więc polska ustawa dopuszcza aborcję w określonych sytuacjach, to inne przepisy nie mogą sprawiać, że nie ma rzeczywistej możliwości skorzystania z tego zabiegu. 

Lekarze mają zagwarantowane w art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty prawo do powstrzymania się od wykonania świadczeń zdrowotnych niezgodnych z jego sumieniem. Nie ma jednak - choć było tak w przeszłości - obowiązku wskazania w takiej sytuacji innego lekarza lub podmiotu medycznego, gdzie pacjent będzie mógł ze świadczenia skorzystać. Obowiązek ten ustał po wejściu w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2015 r. Rzecznik Praw Obywatelskich podkreśla, że od tego dnia nie ma w polskim porządku prawnym skutecznych rozwiązań, które będą gwarantowały pacjentce skorzystanie z jej prawa, bowiem nie ma jak uzyskać informacji o tym gdzie może skorzystać ze świadczenia. 

To z kolei może prowadzić do naruszenia prawa pacjentek, które chcą skorzystać z przysługującego im prawa. 

Już wcześniej Komitet Ministrów Rady Europy wzywał Polskę do przyjęcia ujednoliconych procedur dotyczących dostępu do zabiegów legalnej aborcji w przypadku skorzystania z klauzuli sumienia przez lekarza. Wskazywał na brak obowiązku wskazania innej placówki i wzywał do naprawy tego stanu rzeczy. Jak się okazało - bezskutecznie.