VAT od środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego

W styczniu 2022 r. w ramach działań zmierzających do przeciwdziałania skutkom inflacji, uchwalono zmianę do ustawy o podatku od towarów i usług, obniżając stawki VAT na wybrane produkty, szczególnie istotne z punktu widzenia budżetów gospodarstw domowych, najbardziej dotkniętych skutkami gwałtownie rosnących cen (tzw. tarcza antyinflacyjna 2.0). Wśród nich nalazły się także towary pozostające w obrocie aptecznym, w tym:

• preparaty do początkowego żywienia niemowląt, w tym mleko początkowe, preparaty do dalszego żywienia niemowląt, w tym mleko następne, mleko i mleko modyfikowane dla dzieci,
• dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego.

Ważne: Lista zawiera 88 produktów, dla których dotychczasowa stawka VAT w wysokości 5% obniżona została do 0%. Ta nowa wartość ma obowiązywać od 1 lutego 2022 r. do 31 lipca 2022 r.

W odpowiedzi na działania Ministerstwa Finansów 31 stycznia 2022 r. Ministerstwo Zdrowia opublikowało na swoich stronach internetowych specjalny komunikat, w załączeniu do którego przedstawiono tabele opisujące skutki zmian podatkowych w zakresie cen:

• urzędowych zbytu,
• hurtowych brutto,
• detalicznych oraz
• limitów finansowania dla poszczególnych produktów objętych regulacją.

Wskazane komunikatem ceny uwzględniały co prawda obniżoną stawkę VAT, jednak stały w sprzeczności z obowiązującym ówcześnie obwieszczeniem Ministra Zdrowia z 20 grudnia 2021 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz. Urz. Min. Zdrowia 2021.100). To z kolei rodziło pytanie, jakie ceny w relacjach z klientem powinni stosować aptekarze.

Reakcja nastąpiła dopiero 21 lutego 2022 r., kiedy ogłoszono zaktualizowane obwieszczenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, które zawiera już zaktualizowaną listę produktów objętych zmianami podatkowymi (Dz. Urz. Min. Zdrowia 2022.18). Nie rozwiązało ono jednak problemu w sposób całkowity. Nowe obwieszczenie obowiązuje dopiero od 1 marca, stawiając pod znakiem zapytania całą sprzedaż dokonaną w lutym – a więc od dnia wejścia w życie zmian podatkowych do dnia uwzględnienia ich w treści obwieszczenia Ministra Zdrowia.

Aptekarze realizujący umowy z NFZ na wydawanie refundowanego leku, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobu medycznego na receptę są zobowiązani mocą jej postanowień do stosowania limitów, cen oraz odpłatności i dopłat świadczeniobiorcy w wysokości określonej w obwieszczeniu Ministra Zdrowia wydanym na podstawie art. 37 ustawy o refundacji. W obwieszczeniu tym minister określa dane identyfikujące lek, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrób medyczny (nazwę, nazwę międzynarodową substancji czynnej, dawkę, postać, wielkość opakowania, kod EAN lub inny odpowiedni) oraz ustala dla niego (m.in.):

• urzędową cenę zbytu;
• cenę detaliczną;
• wysokość dopłaty świadczeniobiorcy.

Urzędowe ceny zbytu mają charakter cen sztywnych i obligatoryjnych, co oznacza w szczególności, że:

• ich wysokość jest ściśle określona przez wskazanie jednoznacznej wartości lub sposobu jej wyliczenia;
• aptekarze mają bezwzględny obowiązek ich stosowania;
• a organy władzy państwowej oraz NFZ są zobowiązane do ich nadzorowania, a w przypadku wystąpienia naruszenia – zastosowania przewidzianych sankcji.

Problem pojawił się w sytuacji, gdy w trakcie obowiązywania obwieszczenia Ministra Zdrowia z 20 grudnia 2021 r. określającego ceny sztywne doszło do zmiany VAT, a więc jednego z czynników kształtujących cenę dla pacjenta. Nie da się jednocześnie zastosować zerowej stawki VAT i utrzymać cen detalicznych czy wysokości dopłat wynikających z obwieszczenia, ustalonych jeszcze przy uwzględnieniu poprzedniej, pięcioprocentowej stawki.

Aptekarze zostali więc postawieni przed wyjątkowo trudną decyzją, które ceny detaliczne produktów objętych refundacją, dla których został obniżony VAT, należy stosować: czy te wynikające z obwieszczenia Ministra Zdrowia z 20 grudnia 2021 r., czy te wynikające z komunikatu Ministerstwa Zdrowia w sprawie zmiany wysokości VAT dla środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Problemu tego nie rozwiązało w pełni także nowe obwieszczenie, które – przypomnijmy – pomija cały miesiąc sprzedaży, luty.

Na mocy ustawy refundacyjnej minister właściwy do spraw zdrowia został zobowiązany do:

• nadzorowania tego, czy apteki wbrew obowiązującym przepisom nie stosują innych niż wskazane w aktualnie obowiązującym obwieszczeniu odpłatności i dopłat albo innych niż urzędowe marż detalicznych za leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyroby medyczne;
• a przypadku wystąpienia naruszenia zastosowania sankcji – nałożenia kar administracyjnych w wysokości wartości produktów sprzedanych z naruszeniem przepisów, powiększonej o wartość do 5% obrotu produktami, w stosunku do których wydana została decyzja administracyjna o objęciu refundacją, osiągniętego w poprzednim roku kalendarzowym.

Jeżeli chodzi o transakcje sprzedaży, które już miały miejsce, a aptekarze zastosowali się do komunikatu Ministerstwa Zdrowia z 31 stycznia 2022 r. i wprowadzonych tarczą antyinflacyjną obniżek VAT, należy mieć jedynie nadzieję, że ani ministerstwo, ani płatnik nie będą wyciągać konsekwencji za odstąpienie od cen wynikających z obowiązującego jeszcze wtedy obwieszczenia z grudnia 2021 roku. Zwłaszcza że w kolejnym obwieszczeniu z lutego 2022 roku potwierdzono ceny wskazane w komunikacie.

Na przyszłość jednak należy zadbać o to, aby kolejne obwieszczenie zostało przygotowane i opublikowane w odpowiednim czasie, a jego termin wejścia w życie zbiegał się z datą, w której nastąpi powrót do dotychczasowych zasad podatkowych, czyli do stawki 5% VAT.