Notarialny nakaz zapłaty - ciemna strona odciążania sądów

Nowe przepisy znalazły się w projekcie ustawy prawo o notariacie. Zdaniem RPO przepisy zdają się niekompletne. 

Notariusze będą zgodnie z nowymi przepisami nadzorowani - jednak zasady tego nadzoru są zdaniem RPO niejasne, a mnogość podmiotów wyznaczona do jego sprawowania sprawia, że można założyć nieefektywność ich działania. 

Jednocześnie pomysł powołania rzecznika dyscyplinarnego notariatu przez Ministra Sprawiedliwości budzi poważne wątpliwości. Nie wskazano żadnych podstaw do stwierdzenia, że aktualny system odpowiedzialności dyscyplinarnej jest nieskuteczny. W uzasadnieniu zmian nie sięgnięto nawet do statystyk prowadzonych postępowań dyscyplinarnych. Mimo tego tworzona jest niezrozumiała konstrukcja specjalnego rzecznika dyscyplinarnego, bez odniesienia się do jego roli wobec tych już istniejących, a dodatkowo uzależnionego od ministra sprawiedliwości, który będzie miał prawo przyjmować, bądź odrzucać z bez konkretnego powodu, przedstawianych przez tego rzecznika sprawozdań. 

Nowe uprawnienia do wydawania nakazu zapłaty miałyby dotyczyć jedynie notariuszy spełniających określone przesłanki, a przy okazji cały notariat zostałby poddany nowym zasadom odpowiedzialności. 

Nowe przepisy Prawa o notariacie mają przyspieszyć postępowanie w sprawach bezspornych i prostych. Założeniem jest odciążenie sądów, przyspieszenie całego postępowania i możliwości dochodzenia roszczeń bez konieczności kierowania sprawy do sądu.  Notariusze spełniający określone przesłanki będą mogli wydawać notarialne nakazy zapłaty jeżeli zasadność roszczenia nie budzi wątpliwości, szczególnie jeśli zostało ono udowodnione w dołączonym do wniosku dokumencie urzędowym, rachunkiem zaakceptowanym przez dłużnika, bądź pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu dołączonym do wezwania do zapłaty. 

Notariusz będzie mógł wystawić nakaz zapłaty wobec roszczenia w wysokości do 75 tys. zł. 

Jednak sam przepis zawiera sformułowanie "w szczególności" zatem notariusze będą mogli z dużą dozą dowolności uznawać roszczenie za zasadne i niebudzące wątpliwości. 

RPO wprost zaznacza, że nie można dać notariuszowi uprawnień do rozstrzygania sporów cywilnych, bo to nie jest sąd i nie jest też niezawisły. Notariusz powinien mieć możliwość wydania nakazu zapłaty jedynie po wykazaniu, że roszczenie jest bezsprzeczne w konkretnie, enumeratywnie wskazanych dokumentach. 

Kolejnym elementem, który może prowadzić do wątpliwości jest prawo do sądu. Poza tym przepisy zakładają istnienie w obrocie zarówno nakazów sądowych jak i notarialnych, jednak nie określają w jaki sposób należałoby zweryfikować, czy nakaz zapłaty dotyczący tej konkretnej sprawy był już wydany. 

Sytuacja gdy sąd wydał orzeczenie obejmujące to samo roszczenie, albo rozpoczął rozpatrywanie sprawy, albo już inny notariusz wydał nakaz zapłaty o to samo roszczenie powinny być uznawane jako przesłanka odmowy wydania notarialnego nakazu zapłaty, co warto byłoby uzupełnić w katalogu przesłanek zawartym w art. 105d § 1. 

Ważne: To sąd wydaje klauzulę wykonalności notarialnemu nakazowi zapłaty. 

Zdaniem RPO konsument, który stał się dłużnikiem, w żaden sposób nie będzie chroniony w takim systemie wydawania nakazów zapłaty. Zaznacza, że już obecny model postępowania nakazowego nie gwarantuje wystarczającej ochrony, a wprowadzenie dodatkowego uproszczenia jeszcze bardziej ten stan pogłębi. 

Przepisy unijne nakładają obowiązek badania z urzędu przez organ orzekający, treści umów z konsumentem, pod kątem klauzul abuzywnych. Projekt nowego prawa o notariacie nie zakłada takiego rozwiązania. Nie doprecyzowano zasad naliczania kosztów wydania nakazu zapłaty, ani też przerywania biegu przedawnienia poprzez złożenia wniosku do notariusza.