Zatrucia zawodowe są na ogół przewlekłe. Powstają na skutek wchłaniania niewielkich dawek chemikaliów, choć mogą być także powodowane przez szkodliwe czynniki biologiczne. Wchłanianie substancji chemicznych może odbywać się przez drogi oddechowe, skórę i układ pokarmowy.
W przypadku dróg oddechowych na wchłanianie substancji toksycznych wpływ mają:
rozpuszczalność substancji toksycznej w wodzie,
stężenie substancji toksycznej w powietrzu,
wartość współczynnika podziału powietrze – woda,
wentylacja płuc,
szybkość przemiany i wydalania substancji z organizmu,
stan skupienia substancji toksycznej.
Absorpcja toksyn przez skórę może prowadzić do zatruć zawodowych. Jeżeli odbywa się przez nieuszkodzoną skórę, to w porównaniu z innymi drogami przebiega wolno i zależy od:
stanu skóry,
wieku,
temperatury,
wilgotności.
Natomiast przedostawanie się substancji toksycznych do organizmu przez układ pokarmowy może się odbywać przez:
jamę ustną,
przełyk,
żołądek,
jelita.
Śluzówka jamy ustnej jest przepuszczalna dla substancji rozpuszczalnych w wodzie, jednak ze względu na krótki okres kontaktu wchłaniane są przez nią tylko te, które są szybko resorbowane (np. cyjanki, nikotyna). Natomiast przez błonę śluzową żołądka łatwo wchłaniane są alkohole.
W błonie śluzowej jelit resorpcja zachodzi stosunkowo szybko, a toksyczne substancje przedostają się do wątroby i krwiobiegu. Substancje chemiczne po przedostaniu się do krwiobiegu transportowane są do tkanek, gdzie ulegają przemianie i wywierają działania na określone receptory. Metabolity (związki chemiczne powstające w organizmach żywych w wyniku przemiany materii) mogą wrócić do krwi i zostać wydalone lub odłożyć się w tkankach.
Rozróżnia się następujące efekty działania substancji chemicznych:
W organizmie człowieka efekty te mogą występować w takich miejscach, jak:
skóra, oczy, błony śluzowe nosa, płuca, przewód pokarmowy – wchłanianie,
wątroba, płuca, nerki, przewód pokarmowy – przemiana,
nerki, wątroba, ośrodkowy układ nerwowy – kumulacja,
nerki, wątroba, przewód pokarmowy, pęcherz moczowy,
gonady, układ nerwowy, narządy wydzielania wewnętrznego, układ krwionośny, układ odpornościowy (narządy o szczególnej wrażliwości).
Wystąpienie efektu działania substancji chemicznych zależne jest od wielkości dawki. Zatrucia zawodowe występują najczęściej na skutek wchłaniania przez układ oddechowy. Substancje toksyczne wchłonięte tą drogą rozprowadzane są z krwią do tkanek i narządów.
dr inż. Iwona Romanowska-Słomka, ekspert w zakresie ocenyryzyka zawodowego
Zobacz także:
