Beneficjent funduszy unijnych musi dbać o trwałość projektu

Podstawowym założeniem realizacji działań dofinansowanych z funduszy europejskich jest takie ich przeznaczenie i późniejsze wydatkowanie, aby zapewniły trwałe pozytywne zmiany w gospodarce. Ważne więc jest to, aby rezultaty dofinansowanych przez Unię Europejską projektów miały długoterminowe oddziaływanie na rzeczywistość społeczną i gospodarczą danego kraju. Stąd też inwestycje realizowane w ramach programów operacyjnych powinny przyczyniać się do trwałego zrównoważonego rozwoju i wzrostu konkurencyjności gospodarki.

Zarówno instytucje zarządzające funduszami, jak i realizujące poszczególne projekty odpowiadają za zachowanie ich trwałości. Pojęcie to można rozumieć jako utrzymywanie bez znaczących modyfikacji, przez pewien minimalny okres, stopnia założonych przez konkretny projekt jego wskaźników.

Zasada trwałości projektu dotyczy praktycznie wszystkich inwestycji, w tym przede wszystkim infrastrukturalnych oraz tych projektów, w ramach których dokonywano zakupu sprzętu lub wyposażenia. Reguła ta w Europejskim Funduszu Społecznym jest uzależniona od indywidualnej oceny danego przedsięwzięcia, tj. od form wsparcia, które były zaplanowane i zrealizowane w ramach tego projektu.

Już na etapie przygotowania wniosku o dofinansowanie trzeba pamiętać o tym, że opracowany plan utrzymania określonych wskaźników projektu musi być realizowany także po jego zakończeniu. Trzeba zbadać, wyobrazić sobie i zaplanować utrzymanie pewnego założonego poziomu funkcjonowania inwestycji, prowadzenia działań produkcyjnych, osiągnięcia odpowiednich liczby osób, które znalazły stałe zatrudnienie itp.

Założenia i kwoty co do konkretnych produktów, rezultatów i długotrwałego wpływu na otoczenie społeczno-gospodarcze muszą być tym samym bardzo przemyślane i realistyczne. Warto poprzedzić więc decyzję o składaniu wniosku odpowiednimi badaniami pozwalającymi oszacować wpływ danego działania projektowego i jego możliwe efekty. W tym celu warto skorzystać z porad i pomocy jednostek naukowo-badawczych. Można im zlecić przygotowanie odpowiedniej analizy na potrzeby wniosku o dofinansowanie.

W kontekście trwałości projektu już na etapie składania wniosku należy określić również sposób zapewnienia finansowania, zarządzania i utrzymania powstałych produktów po zakończeniu realizacji projektu. Jest to niezwykle istotny element przy ocenie dokumentów aplikacyjnych.

Złożony wniosek o dofinansowanie i następnie umowa z beneficjentem to bezpośrednia deklaracja i również gotowość do utrzymania na pewnym założonym poziomie planowanych wskaźników przez pewien okres po ostatecznym (zapisanym w umowie o dofinansowanie) zakończeniu realizacji projektu. W perspektywie 2007–2013 okres ten, zarówno dla funduszy strukturalnych, jak i Funduszu Spójności, wynosił 5 lat liczonych od zakończenia projektu. Polska skorzystała również z możliwości skrócenia tego okresu do 3 lat w przypadku współfinansowania w ramach projektu inwestycji lub miejsc pracy utworzonych przez małe i średnie przedsiębiorstwa.

Instytucje unijne uznają warunek trwałości projektu za spełniony wówczas, gdy projekt nie zostanie poddany zasadniczym modyfikacjom podczas całego okresu po jego zakończeniu.

Chodzi o takie zamiany, które:

• mają wpływ na jego charakter lub warunki jego realizacji, lub powodują uzyskanie nieuzasadnionej korzyści przez firmę lub podmiot publiczny,
• wynikają ze zmiany charakteru własności elementu infrastruktury albo z zaprzestania działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa.

Znacząca modyfikacja istnieje, gdy jednocześnie spełniony jest co najmniej jeden z warunków wymienionych w pkt 1 i co najmniej jeden z warunków wymienionych w pkt 2. Dodatkowo pomiędzy tymi warunkami musi zachodzić związek przyczynowo-skutkowy (np. pkt 2 to przyczyna, a pkt 1 – skutek).

Po zakończeniu realizacji projektu każda instytucja – beneficjent funduszy unijnych – jest zobowiązana do składania każdego roku odpowiedniego sprawozdania z wypełnienia obowiązku utrzymania jego trwałości. Wzór takiego sprawozdania znajduje się na stronach internetowych odpowiednich instytucji. Dokument ten jest podstawą do ewentualnej kontroli. Zdarza się również, że instytucja odpowiednia wysyła ankietę do wypełnienia z pytaniami dotyczącymi trwałości projektów i na jej podstawie wybiera podmioty do kontroli.