Zasada ta wyrażona została w art. 2 o księgach wieczystych i hipotece stanowiącym, iż księgi wieczyste są jawne oraz w art. 36(1) ust. 3 u.k.w.h., zgodnie z którym każdy może przeglądać księgi wieczyste w obecności pracownika sądu.
Możliwość zapoznania się przez każdą osobę z treścią każdej księgi wieczystej nie jest uzależniona od spełnienia żadnych dodatkowych warunków. W szczególności zaś, dla uzyskania możliwości zbadania księgi wieczystej, nie jest konieczne wykazanie interesu prawnego. Przeglądanie ksiąg wieczystych prowadzonych w systemie tradycyjnym dopuszczalne jest jedynie w prowadzącym daną księgę sądzie rejonowym, ponieważ, stosownie do art. 36(1) ust. 2 u.k.w.h., księgi wieczyste nie mogą być wydawane poza budynek sądu rejonowego. Można jednakże żądać odpisów ksiąg wieczystych. Przeglądanie ksiąg wieczystych prowadzonych w systemie informatycznym polega na wywołaniu na ekran monitora żądanej księgi wieczystej.
Z przyjęcia zasady formalnej jawności ksiąg wieczystych wypływają daleko idące konsekwencje. Stworzenie powszechnej możliwości zapoznawania się z treścią ksiąg wieczystych powoduje, iż, zgodnie z art. 2 zdanie 2 u.k.w.h., nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których w księdze uczyniono wzmiankę. A zatem przyjęcie zasady formalnej jawności ksiąg wieczystych z jednej strony tworzy każdemu możliwość zapoznania się z ich treścią, z drugiej zaś - wyłącza możliwość powoływania się na okoliczność, iż określona osoba nie znała treści księgi wieczystej.
Zasada materialnej jawności ksiąg wieczystych wyrażona została w prawie polskim w art. 3 u.k.w.h. Zgodnie z tym przepisem, domniemywa się, iż prawo ujawnione w księdze wieczystej wpisane jest zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym, a prawo wykreślone z księgi wieczystej nie istnieje.
Przyjmuje się, że zasada materialnej jawności ksiąg wieczystych dotyczy stanu prawnego. Nie obejmuje natomiast ujawnianych w księgach wieczystych okoliczności faktycznych. Wyrażone w art. 3 u.k.w.h. domniemania nie obejmują więc np. wskazanego w księdze obszaru nieruchomości, sposobu korzystania z niej, faktu zabudowania budynkiem. Obecnie w literaturze przyjmuje się, że zasada materialnej jawności ksiąg wieczystych dotyczy nie tylko ujawnionych w księdze wieczystej praw rzeczowych, ale także praw osobistych i roszczeń
Przyjęcie zasady jawności ksiąg wieczystych jest konieczną przesłanką właściwej realizacji ich podstawowej funkcji polegającej na zapewnieniu bezpieczeństwa i ułatwieniu obrotu nieruchomościami. Zasada formalnej jawności ksiąg wieczystych stwarza każdemu praktyczne możliwości zapoznania się z treścią ksiąg wieczystych, a w konsekwencji pozwala przyjąć założenie, iż treść ksiąg jest powszechnie znana. Zasada materialnej jawności ksiąg wieczystych, wyrażająca się w domniemaniu zgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze z rzeczywistym stanem prawnym, służy pewności obrotu prawnego i daje podstawy do funkcjonowania zasady rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.
Podstawa prawna: Ustawa o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. 2001 r. Nr 124 poz. 1361 ze zm)
Przemysław Gogojewicz
Zobacz także:
