Dzień na opiekę nad dzieckiem - czy pracodawca musi się zgodzić?

W art. 188 kodeksu pracy, ustawodawca przewidział wyjątkowe uprawnienia dla osób wychowujących dzieci, które nie ukończyły 14 lat. Dla uzyskania uprawnienia do 2 dni wolnych (albo 16 godzin) Wystarczy aby pracownik miał jedno dziecko, spełniające wskazane kryterium wieku. W ciągu tego czasu pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia. Jeśli pracownik świadczy pracę w niepełnym wymiarze - 16 godzin jest odpowiednio pomniejszone. To pracownik decyduje czy chce wykorzystać ten czas w dniach czy w godzinach. Informację taką przekazuje pracodawcy składając pierwszy w danym roku kalendarzowym wniosek o udzielenie takiego dnia wolnego. 

Prawo do zasiłku za czas nieobecności do pracy z powodu konieczności sprawowania opieki jest uregulowane w odrębnych przepisach.

Jeśli oboje rodzice są zatrudnieni - tylko jedno z nich będzie mogło skorzystać z tego prawa. Choć wydaje się, że nie ma przeszkód, aby mogli się podzielić dniami wolnymi na opiekę (zobacz także: Pracodawca matki dziecka nie skontroluje ojca pod kątem korzystania z uprawnień rodzicielskich).

Ważne: Uprawnienie do skorzystania z dnia wolnego na opiekę nad dzieckiem nie przechodzi na następny rok. Jeżeli pracownik nie skorzysta z tego prawa, wraz z końcem roku dwa dni wolnego "przepadają".

Pracodawca ma obowiązek zwolnić pracownika od pracy, jeżeli wynika to z Kodeksu pracy, aktów wykonawczych do niego, albo innych przepisów. Obowiązek ten określił Minister Pracy i Polityki Socjalnej w rozporządzeniu z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikowi zwolnień od pracy.

Żaden przepis nie reguluje trybu udzielania zwolnienia od pracy na podstawie art. 188 kp. Wydaje się, że powinien on zostać ustalony np. w regulaminie pracy czy w układzie zbiorowym.  

Odwołując się do zasad ogólnych, trzeba sięgnąć po § 2 rozporządzenia. Nakłada on na pracownika obowiązek uprzedzenia pracodawcy o przyczynie i przewidywanym okresie nieobecności w pracy w przypadku, gdy sam o tej przyczynie wie. Jeśli pracownik nie był w stanie tego przewidzieć, bo przyczyna jego nieobecności nie była możliwa do przewidzenia - musi powiadomić pracodawcę niezwłocznie o przyczynie swojej nieobecności nie później niż w drugim dniu nieobecności w pracy. 

Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, biorąc pod uwagę przytoczone przepisy, oczywiście pracownik powinien zwrócić się do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie dnia wolnego na opiekę odpowiednio wcześniej, jednak jeśli nie ma takiej możliwości, z powodu jakiegoś nagłego i nieprzewidywalnego zdarzenia, może powiadomić pracodawcę nawet po fakcie. Ustawodawca nie pozostawił tutaj pracodawcy miejsca na odmowę udzielenia czasu wolnego, kiedy pracownik zgłasza taki wniosek. Co więcej, odmawiając udzielenia czasu wolnego na podstawie art. 188 kp, pracodawca naraża się na odpowiedzialność za wykroczenie określone w art. 281 pkt. 5 kp. Narusza bowiem przepisy o uprawnieniach pracowników związanych z rodzicielstwem. 

Zgodnie ze złożonym projektem nowej ustawy o zmianie ustawy - Kodeks pracy w celu wprowadzenia równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów (druk nr 1319), uprawnienia zawarte w art. 188 mają ulec zmianie. Jeśli ustawa zostanie przyjęta, pracownik wychowujący co najmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat, będzie przysługiwało zwolnienie w wymiarze 40 godzin albo 5 dni. Zachowa on prawo do wynagrodzenia. Projekt ten został złożony jeszcze w czerwcu 2021 r. i utknął w sejmie. 

Pojawił się jednak nowy - wielokrotnie już omawiany projekt zawierający wielką nowelizację Kodeksu pracy z 15 lutego 2022 r. W nim z kolei przewiduje się m.in. możliwość składania wniosku o czas wolny na opiekę w postaci papierowej lub elektronicznej. Nie ma natomiast wydłużenia czasu wolnego na opiekę.