Grupy poszukiwawcze bez prawa do usprawiedliwionej nieobecności

Rzecznik Praw obywatelskich interweniował w sprawie uprawnień wolontariuszy działających w cywilnych grupach poszukiwawczo-ratowniczych. Osoby takie - choć ich działanie jest niezwykle potrzebne i służą ogólnemu dobru - nie mogą skorzystać z usprawiedliwionej nieobecności w pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Zresztą na kanwie obecnych przepisów wątpliwości dotyczą nie tylko ich, lecz także członków OSP, którzy nie są ratownikami. Pisaliśmy o tym w artykule: Nowe uprawnienia dla pracowników wolontariuszy? 

Rozporządzenie ministra rodziny i polityki społecznej z 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy reguluje kwestie usprawiedliwiania nieobecności, a także zwolnień od pracy, zobowiązując pracodawcę do udzielenia takiego zwolnienia jeśli taki obowiązek wynika z Kodeksu pracy bądź wydanych na jego podstawie przepisów wykonawczych albo innych przepisów. 

W § 11 wskazanego rozporządzenia określono uprawnienie do zwolnienia od pracy dla niektórych pracowników działających jako ratownicy określonych służb. Jednak odnosi się tylko do grup uregulowanych w przepisach odpowiedniej ustawy. Przepisy dotyczą zatem:

• ratowników ochotniczych straży pożarnych
• ratowników Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego
• członków doraźnych Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych
• członków ochotniczej drużyny ratowniczej działającej w brzegowej stacji ratowniczej Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa

Dodatkowo warto wskazać na ustawę o stanie klęski żywiołowej oraz ustawę o obronie Ojczyzny, z których wynika obowiązek wykonywania świadczeń osobistych. 

W rozporządzeniu MSWiA w sprawie szczegółowej organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego uregulowana jest kwestia umów między komendantem powiatowym bądź miejskim, wojewódzki bądź Komendantem Głównym Państwowej Straży Pożarnej, a innymi podmiotami, które współdziałają w akcjach ratowniczych i określa ramy tej współpracy. Możliwość poinformowania grup ratowniczych o prowadzonej akcji poszukiwawczej wynika również z zarządzenia nr 48 Komendanta Głównego Policji w sprawie prowadzenia przez Policję poszukiwania osoby zaginionej oraz postępowania w przypadku ujawnienia osoby o nieustalonej tożsamości lub znalezienia nieznanych zwłok oraz szczątków ludzkich.

Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej stwierdza kategorycznie, że grupy poszukiwawczo-ratownicze nie są ani jednostkami ani organizacjami, których funkcjonowanie jest uregulowane odrębnymi przepisami. Działają w różnych formach prawnych - mogą to być stowarzyszenia, albo fundacje. Ich członków nie dotyczą przepisy nakładające na pracodawców obowiązek udzielenia dnia wolnego na prowadzoną akcję, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Zdaniem resortu nie ma podstaw ku temu, by takie przepisy zmieniać, bo przecież nieobecność pracownika z koniecznością wypłaty wynagrodzenia, to obciążenie dla pracodawcy. Przepisy powinny być sformułowane w taki sposób by nie dawać wątpliwości kto i kiedy może skorzystać z takiego dnia wolnego, a ponieważ forma działania grup poszukiwawczo-ratowniczych jest różna, trudno byłoby zdaniem ministerstwa nad tym zapanować. 

Co do członków OSP resort podkreśla, że zgodnie z ustawą o OSP zwolnienie od pracy przysługuje jedynie strażakowi-ratownikowi i to jedynie na czas udziału w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych szkoleniach lub ćwiczeniach organizowanych przez gminę, Państwową Straż Pożarną lub inne uprawnione podmioty na czas ich trwania, a także na czas niezbędny do odpoczynku. Ustawa jako akt hierarchicznie wyższy ma tutaj pierwszeństwo, w związku z czym strażak ochotnik niemających tytułu ratownika, nie ma możliwości skorzystania ze zwolnienia od pracy na czas akcji.