Czy można zasiedzieć służebność przesyłu na prawie użytkowania wieczystego?

Stan faktyczny

Wnioskodawca spółka X wniosła o stwierdzenie, że jego poprzednik prawny przedsiębiorstwo Y nabył 27 maja 2000 r., przez zasiedzenie, służebność gruntową odpowiadającą służebności przesyłu na nieruchomości Z, na której zlokalizowany jest odcinek sieci ciepłowniczej stanowiącej własność gminy i pozostającej w użytkowaniu wieczystym spółdzielni mieszkaniowej.

Zarówno spółdzielnia mieszkaniowa, jak i gmina wniosły o oddalenie wniosku.

Ocena prawna dokonana przez sąd rejonowy

Sąd rejonowy oddalił wniosek, wskazując, że warunkiem nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie jest korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia w zakresie odpowiadającym treści służebności przez określony w ustawie czas. Do okresu zasiedzenia posiadacz może doliczyć także czas samoistnego posiadania poprzednika (w tym przypadku przedsiębiorstwa Y), jeżeli posiadanie urządzenia zostało na niego przeniesione. Sąd uznał, że regulacje dotyczące służebności przesyłu wprowadzono do polskiego porządku prawnego 3 sierpnia 2008 r., na mocy ustawy z 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 116, poz. 731). Do tego czasu nie istniało prawo rzeczowe w kształcie ustalonym w art. 305¹ i następne k.c., w zakresie którego poprzednicy prawni mogliby wykonywać posiadanie nieruchomości prowadzące do zasiedzenia tego prawa.

Następnie postanowieniem z 18 stycznia 2018 r. sąd okręgowy oddalił apelację spółki X. Sąd okręgowy zaakceptował ustalenia faktyczne sądu rejonowego.

Służebność na użytkowaniu wieczystym

Sąd okręgowy co prawda zakwestionował stanowisko sądu rejonowego, że spółka X nie mogła wykonywać aktów możliwych do zakwalifikowania jako posiadanie służebności o treści służebności przesyłu przed wprowadzeniem do systemu prawnego tego rodzaju służebności. Stwierdził jednak, że nie miało to ostatecznie znaczenia dla wyniku sprawy. Skoro bowiem nieruchomość, na której znajdują się urządzenia przesyłowe wykorzystywane aktualnie przez spółkę X, została oddana spółdzielni mieszkaniowej w użytkowanie wieczyste, i to zanim jeszcze urządzenia te zostały na niej posadowione, to - stosownie do poglądu wyrażonego przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z 17 maja 2017 r., III CZP 101/16 (OSNC 2017, Nr 11, poz. 123) - służebność o treści służebności przesyłu mogła powstać wyłącznie na użytkowaniu wieczystym, nie zaś na prawie własności nieruchomości.

Zdaniem sądu okręgowego, skoro spółka X nie zgłosiła żądania stwierdzenia zasiedzenia służebności na prawie użytkowania wieczystego, lecz na prawie własności, to sądy -  związane żądaniem wniosku - nie miały podstaw do badania, czy zrealizowane zostały przesłanki nabycia służebności przez zasiedzenie obciążającej użytkowanie wieczyste.

Od postanowienia z 18 stycznia 2018 r. spółka X złożyła skargę kasacyjną.

Stanowisko Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy nie podzielił stanowiska zaprezentowanego w postanowieniu sądu okręgowego. Sąd jednoznacznie wskazał, że w orzecznictwie i nauce nie ma jakichkolwiek wątpliwości co do tego, że żądanie wniosku zmierzającego do stwierdzenia nabycia przez zasiedzenie służebności na nieruchomości, która nie została oddana w użytkowanie wieczyste ma wskazywać jako przedmiot obciążenia rzecz, nie zaś prawo własności do niej. Także nieruchomość, jako rzecz, nie zaś własność jako prawo dające do tej rzeczy najszersze uprawnienia jest przedmiotem obciążenia służebnością na podstawie orzeczenia sądu wydawanego w postępowaniu o ustanowienie drogi koniecznej (art. 145 kc).

Ważne

Zdaniem sądu przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych, czemu ustawodawca dał wyraz m.in. w art. 245, 249 § 1, art. 252, 271, 285, 296, 305¹ kc, nie jest prawo własności rzeczy, jako najsilniejsze prawo do niej, lecz sama rzecz.

Pierwotny sposób nabycia

Sąd zauważył, że zasiedzenie stanowi pierwotny sposób nabycia prawa przez dotychczas nieuprawnionego, do czego dochodzi z mocy prawa, z upływem oznaczonego terminu wykonywania posiadania zasiadywanego prawa. Funkcją zasiedzenia jest dostosowanie, pod pewnymi warunkami, stanu prawnego do układu stosunków faktycznych i ustabilizowanie stosunków prawnych. Przez zasiedzenie można nabyć takie prawo, w zakresie którego posiadający wykonuje pewien zakres władztwa nad rzeczą.

Ważne

Sąd uznał za niedopuszczalne przyjęcie, że tytuł do korzystania z nieruchomości zajętej na potrzeby sieci może kształtować się niejednolicie, a zatem w jakiejś części dotyczyć nieruchomości, a w jakiejś użytkowania wieczystego, gdyż byłby to tytuł niestabilny. W związku z wygasaniem użytkowania wieczystego, jako prawa do niektórych nieruchomości zajętych na cele przesyłowe, wygasałby tytuł przedsiębiorstwa przesyłowego do korzystania z tych nieruchomości, chociaż tworzą całość funkcjonalnie i technicznie z urządzeniami posadowionymi na nieruchomościach sąsiednich, które jednak nie zostały oddane w użytkowanie wieczyste w momencie powstania służebności.

Sąd wskazał również na jeszcze większe komplikacje w przypadku, gdy pewne urządzenia przesyłowe na nieruchomości powstały, gdy nie była ona jeszcze przedmiotem użytkowania wieczystego, a tworząca tytuł do ich wykorzystania służebność obciążyła, a dalsza część infrastruktury technicznej ma powstać po oddaniu nieruchomości w użytkowanie wieczyste, co przy przyjęciu poglądu wyrażonego przez sąd okręgowy w niniejszej sprawie wymagałoby ustalenia tytułu do niej na użytkowaniu wieczystym.

Podsumowanie

Sąd Najwyższy uznał, że przedmiotem wszystkich ograniczonych praw rzeczowych, takich jak służebność przesyłu czy służebność drogi koniecznej jest nie prawo własności, tylko sama nieruchomość.

Skutkiem takiego stanowiska jest uznanie, że służebność przesyłu może być ustanowiona na nieruchomości niezależnie od tego, czy nieruchomość ta jest obciążona innymi prawami rzeczowymi, takimi jak użytkowanie wieczyste czy użytkowanie.

Dlatego wygaśnięcie takiego rodzaju ograniczonych praw rzeczowych nie wpłynie na ważność i zakres służebności przesyłu.

Przyjęcie odwrotnego stanowiska oznaczałoby, że wraz z wygaśnięciem prawa użytkowania wieczystego lub prawa użytkowania wygasa również służebność przesyłu, co z kolei doprowadziłoby do nieuzasadnionego pogorszenia sytuacji prawnej właściciela urządzeń przesyłowych.