Prawa i obowiązki architektów – członków samorządu zawodowego

Kategoria: Prawo budowlane
Autor: Zuzanna Lulińska
Data: 02-11-2019 r.

Jakie są podstawowe prawa i obowiązki członka izby architektów? Które z nich zostały doprecyzowane w wewnętrznych regulacjach izby? Odpowiedź na te pytania znajdziesz w poniższym artykule.

Zawód architekta posiada w polskim prawie status zawodu zaufania publicznego. Zgodnie z Konstytucją, dla takiego rodzaju zawodów powołuje się w drodze ustawy samorząd zawodowy. Ten z kolei ma za zadanie reprezentować osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawować pieczę nad należytym wykonywaniem tego rodzaju zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.

Jak wskazano na konferencji zorganizowanej w Senacie RP w 2013 r.: (Samorządność zawodów zaufania publicznego w społeczeństwie obywatelskim, J.Z. Szymański, w: Samorząd zawodowy w demokratycznym państwie prawa, Materiały z konferencji zorganizowanej przez Komisję Praw Człowieka, Praworządności i Petycji we współpracy z Mazowieckim Forum Samorządów Zawodów Zaufania Publicznego 12 listopada 2013, Warszawa 2014.) Ratio legis tego przepisu [tworzącego izbę samorządu zawodowego – red.] było stworzenie samorządów zawodowych jako zdecentralizowanego komponentu administracji publicznej, któremu powierzono rolę pomocniczą w wykonywaniu władztwa dla realizacji zadań publicznych zarówno dla członków samorządów, jako tzw. korporacji prawa publicznego, jak również dla dobra wszystkich obywateli, czyli szeroko pojętego interesu publicznego. Z kategorii interesu publicznego wynika zakres regulacyjny kompetencji samorządów zawodowych, które winny sprowadzać się przede wszystkim do:

-        wpływu na wstępowanie do samorządów zawodowych nowych członków,

-        dbałości o szkolenia profesjonalne członków danej grupy zawodowej zorganizowanej w samorząd, w tym również o permanentne podnoszenie poziomu profesjonalnego i doskonalenie zawodowe,

-        ustalanie standardów wykonywania zawodów, przede wszystkim etycznych,

-        kontrola profesjonalnej i etycznej jakości dostarczanych społeczeństwu usług.

Ustawa, w której powołano samorząd zawodowy architektów i tym samym nadano zawodowi architekta status zawodu zaufania publicznego to ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa. Kluczowymi przepisami w kwestii praw i obowiązków członków samorządu zawodowego architektów są art. 40 tej ustawy, gdzie zostały określone prawa członka izby oraz art. 41 ustawy, gdzie zostały określone jego obowiązki.

Prawa członka Izby Architektów

Do praw członka Izby Architektów należą:

1)      korzystanie z pomocy w zakresie podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz zapewnienia właściwych warunków wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie;

2)      korzystanie z ochrony i pomocy prawnej izby;

3)      korzystanie z działalności samopomocowej.

Sposób realizacji wymienionych powyżej praw zależy w głównej mierze od modelu funkcjonowania poszczególnych izb okręgowych.

Prawo do wsparcia przy podnoszeniu kwalifikacji

Prawo do korzystania z pomocy Izby w zapewnianiu podnoszenia kwalifikacji zawodowych oraz zapewnienia właściwych warunków wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie realizowane jest na podstawie Regulaminu uchwalonego na Zjeździe Krajowym Izby. W dokumencie tym zaznaczono, że pomoc Izby dotyczy wyłącznie takich kwalifikacji zawodowych, które są bezpośrednio związane z wykonywaniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, w związku z którymi architekt jest członkiem Izby Architektów.

Prawo do zapewnienia właściwego wykonywania samodzielnych funkcji technicznych zrealizowane zostało w regulaminie jako obowiązek nałożony na izbę do tego, by posiadała bieżąco aktualizowaną bazę aktów prawnych w zakresie bezpośrednio związanym z wykonywaniem tych funkcji. Okręgowe rady izby zostały zobowiązanie do udzielania członkom izby informacji o przepisach oraz do ich udostępniania. Podobny zapis funkcjonuje w regulaminie udzielania pomocy prawnej przez izbę.

Właściwe wykonywanie zawodu jest realizowane także poprzez zobowiązanie Rady Izby Architektów do podejmowania interwencji w przypadkach utrudniania lub uniemożliwiania pełnienia przez członków izby samodzielnych funkcji technicznych. W odniesieniu do takich sytuacji okręgowe izby gromadzą informacje dotyczące takich utrudnień i udostępniają je swoim członkom.

Dodatkowo w regulaminie zobowiązano Krajową Radę Izby, by w miarę wdrażania systemu informatycznego, utworzona została elektroniczna biblioteka aktów prawnych, norm i standardów europejskich dotyczących architektury, budownictwa i zagospodarowania przestrzennego oraz wewnętrznych regulacji prawnych Izby. Dostęp do wielu tego rodzaju treści nie wymaga już pośrednictwa podmiotu jakim jest samorząd zawodowy, niemniej z pewnością użyteczny dla architektów jest  dostęp do systemu informacji prawnej czy Polskich Norm, jaki oferuje Izba.

Prawo do pomocy w podnoszeniu kwalifikacji zawodowych jest w dalszej części regulaminu rozwinięte poprzez nałożenie na okręgowe izby dwóch zadań:

-        prowadzenia biblioteki czasopism, książek i komentarzy do aktów prawnych (zachęca się też architektów do zasilania zbiorów poprzez przekazywanie duplikatów posiadanych książek lub czasopism);

-        organizacji szkoleń i odczytów.

Warto przy tym zauważyć, że przepisy nie kształtują ustrukturyzowanych zasad co do  podnoszenia kwalifikacji przez członków izby, na zasadach podobnych, jak np. w samorządzie zawodowym lekarzy, którzy mają system przyznawania punktów za udział w konferencjach naukowych ze swojej dziedziny. Przy okazji prac nad projektem ustawy o zawodzie architekta zawarto propozycję aby nałożyć na członków izby obowiązek doskonalenia zawodowego na zasadach określonych przez KRIA.

Prawo do pomocy prawnej

Prawo do korzystania przez członków Izby Architektów z ochrony i pomocy prawnej Izby określone jest w Regulaminie stanowiącym załącznik do uchwały nr 2 Nadzwyczajnego Krajowego Zjazdu Izby Architektów z dnia 24 listopada 2002 r. Prawo to realizowane jest przez izby okręgowe.

Pomoc prawna jest udzielana przez Izbę w odniesieniu do udziału członka samorządu w postępowaniach związanych bezpośrednio z wykonywaniem uprawnień budowlanych. Oznacza to, że Izba nie angażuje się w pomoc w postępowaniach, które nie dotyczą bezpośrednio praw i obowiązków architekta jako członka samorządu zawodowego, jak zaznaczono w regulaminie – zwłaszcza w postępowaniach cywilnych. Pomoc prawna może być również udzielana w przypadkach, gdy postępowanie jest następstwem stosowania się do obowiązków nałożonych przez statut lub inne uchwały organów samorządu.

Rolą Izby w udzielaniu wsparcia prawnego jest skontaktowanie członka samorządu z kwalifikowanym doradcą – adwokatem lub radcą prawnym.

Szczególną sytuację stanowi przypadek, gdy przedmiotem postępowania ma być rozstrzygnięcie precedensowe, które może mieć wpływ na zakres lub sposób wykonywania uprawnień budowlanych. W takich przypadkach okręgowa rada izby może postanowić o świadczeniu pomocy prawnej „swoim staraniem i kosztem”. Oczywiście w takich przypadkach rada musi uzyskać zgodę członka izby biorącego udział w postępowaniu, który następnie udziela pełnomocnictwa dla radcy prawnego lub adwokata reprezentującego jego interes w postępowaniu.

Pomoc prawna obejmuje także udzielanie informacji o przepisach dotyczących wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Informacje takie, zgodnie z regulaminem obejmują udostępnienie tekstu przepisów aktualnych na dzień przekazania. Członek izby może wnioskować również o przekazanie przepisów z zakresu ogólnych zasad prowadzenia działalności gospodarczej, prawa cywilnego czy prawa podatkowego.

Izba może udzielać swoim członkom informacji o wykładni przepisów bezpośrednio dotyczących pełnienia samodzielnych funkcji technicznych, a także w miarę możliwości innych przepisów prawa budowlanego np. w zakresie przepisów rozporządzenia w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Należy jednak mieć na uwadze, co również zaznaczono w Regulaminie, że wykładania taka nie jest urzędowym stanowiskiem wiążącym organy administracji państwowej i samorządowej.

Istotne jest to, że pomoc prawna udzielana przez izbę nie funkcjonuje w przypadku udziału członka izby w postępowaniu dyscyplinarnym prowadzonym na podstawie przepisów ustawy o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa oraz przy sprawach związanych z wykonywaniem funkcji w organach samorządu zawodowego architektów.

Na stronach okręgowych izb można znaleźć także takie udogodnienia z zakresu informacji o przepisach, które nie wynikają wprost z Regulaminu, a obejmują np. dostęp do systemów informacji prawnej (np. LEX w Małopolskiej Okręgowej Izbie Architektów) czy dostęp do Polskich Norm z zakresu budownictwa.

Prawo do korzystania z działalności samopomocowej

Cele i zasady działania samopomocy w ramach samorządu zawodowego architektów określono w uchwale Krajowej Izby Architektów Regulamin korzystania przez członków Izby Architektów z działalności samopomocowej. Działalność taka polega na udzielaniu pomocy finansowej w postaci pożyczek i zapomóg członkom samorządu, lub innego rodzaju wsparcia, w przypadkach mających uzasadnienie socjalne lub życiowe. Jeżeli w okręgowej izbie utworzono Koleżeński Fundusz Zapomogowo-Pożyczkowy, działa on na podstawie ww. Regulaminu, w przeciwnym razie podejmowanie decyzji w sprawach udzielania wsparcia finansowego należy do rad izb okręgowych.

Utworzenie Koleżeńskiego Funduszu jest w Regulaminie izbom okręgowym jedynie zalecane. Przewiduje się, że gromadzone środki finansowe składają się na następujące fundusze:

1)       fundusz zapomogowy, powstający z dobrowolnych wpłat członków Izby i jest przeznaczony na udzielanie zapomóg losowych,

2)       fundusz pożyczkowy, powstający z odpisu z tej części składki członkowskiej, która pozostaje w izbie okręgowej i jest przeznaczony na udzielenie pożyczek (o wielkości odpisu decyduje rada okręgowa w miarę posiadanych środków),

3)       fundusz rezerwowy, powstający w Krajowej Izbie Architektów z odpisu tej części składki członkowskiej, która przekazywana jest Krajowej Izbie, a w okręgowych izbach z odsetek, lokat terminowych oraz subwencji i darowizn; służy pokrywaniu strat, nieściągniętych zadłużeń oraz zasilenie funduszy zapomogowych.

Pożyczki udzielane są na wniosek, zgodnie ze wzorem stanowiącym załącznik do Regulaminu. Wniosek może zostać złożony przez zainteresowanego członka okręgowej izby lub przez każdego członka Izby Architektów występującego w imieniu zainteresowanego. Istnieje także możliwość aby postępowanie o udzielenie pomocy członkowi samorządu zostało wszczęte na podstawie zawiadomienia dokonanego przez organy izby okręgowej lub z urzędu przez komisję samopomocową (powoływaną i odwoływaną przez radę izby okręgowej) – taki tryb może zostać przyjęty w przypadku, gdy pojawi się informacja o konieczności udzielenia pomocy konkretnemu architektowi. W wyjątkowych sytuacjach pomoc może zostać przyznana nie członkowi danej okręgowej izby architektów, ale członkom innych izb okręgowych albo rodzinie po zmarłym członku okręgowej izby.

Prawo do zaskarżenia uchwał

Ustawa o samorządach zawodowych architektów i inżynierów budownictwa wskazuje jeszcze jedno uprawnienie dla członków samorządu ­– otóż członek samorządu zawodowego może zaskarżyć uchwałę okręgowej izby do właściwych organów Krajowej Izby, a uchwałę Krajowej Izby do sądu administracyjnego (art. 40 ust. 2 ustawy z 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa. Choć przepis wygląda na dość jednoznaczny, w ramach orzecznictwa wskazano, że przepis ten nie uprawnia do zaskarżenia do sądu administracyjnego każdej uchwały samorządu zawodowego. Możliwe jest to jedynie wobec takiej uchwały, która została podjęta w sprawach z zakresu funkcjonowania izby jako organu administracji publicznej. Sąd dokonał bowiem rozróżnienia na wykonywanie przez samorząd zawodowy dwojakiego rodzaju działalności – tej, która dotyczy zadań korporacyjnych (dotyczące wewnętrznych spraw korporacji), jak i realizacji zadań z zakresu administracji publicznej (samorząd pełni w tym zakresie funkcję organów administracji publicznej). I tylko w odniesieniu do tego drugiego rodzaju działalności mogą odnosić się rozstrzygnięcia sądu administracyjnego.

Obowiązki architektów wynikające z ustawy o samorządach zawodowych

Ustawa wskazuje, że członek izby jest obowiązany:

1)      przestrzegać przy wykonywaniu czynności zawodowych obowiązujących przepisów oraz zasad wiedzy technicznej;

2)      przestrzegać zasad etyki zawodowej;

3)      stosować się do uchwał organów izby;

4)      regularnie opłacać składki członkowskie.

Obowiązek przestrzegania przepisów i zasad wiedzy technicznej

Wprowadzone przepisem zobowiązanie do przestrzegania przy wykonywaniu czynności zawodowych obowiązujących przepisów oraz zasad wiedzy technicznej zdaje się na pierwszy rzut oka zasadą oczywistą i czymś, czego można bez wahania wymagać od architekta. Problemem staje się jednak to, jak interpretuje się pojęcia „obowiązujących przepisów” czy „zasad wiedzy technicznej”. Pierwsze z nich zdaje się bardzo szerokie i pojemne, co utrudnia zdefiniowanie zakresu odpowiedzialności w tym zakresie.  Drugie z kolei nie jest w ogóle w przepisach  zdefiniowane.

Obowiązek przestrzegania zasad wiedzy technicznej pojawiają się w szeregu przepisów ustawy – Prawo budowlane, np. w zakresie wymagań dla projektowania i wznoszenia budynków, obowiązków projektanta czy inspektora nadzoru (co ciekawe – nie wobec kierownika budowy i kierownika robót). Nie sprecyzowano jednak, czym te zasady są. W literaturze znajduje się próby wyjaśnienia tego pojęcia jako: zasad wynikających z praktyki budowlanej i wcześniejszych doświadczeń uczestników procesów budowlanych i producentów wyrobów budowlanych, jak również należytej staranności oraz specyficznych zasad umożliwiających prawidłowe i niewadliwe wykonanie robót.

Prawdopodobnie należy pogodzić się z tym brakiem precyzji – nie da się bowiem skodyfikować wiedzy zdobywanej w praktyce zawodowej, która składa się na dobre wykonywanie rzemiosła czy „sztuki budowlanej”, a katalog przepisów, norm czy instrukcji najczęściej w zderzeniu z praktyką okaże się za wąski.

Obowiązek stosowania się do zasad etyki

„Zasady etyki” mogą się wydać pojęciem jeszcze bardziej ulotnym, niż omówione powyżej „przepisy” i „zasady wiedzy technicznej”, w tym przypadku jednak dysponujemy Kodeksem Etyki Zawodowej, które Izba Architektów opracowała na podstawie projektu dokumentu przygotowanego przez Radę Architektów Europy (ACE ) i uchwaliła w 2005 r.

Jak wskazano w preambule do Kodeksu, zawarte w nim ustalenia Określają […] odpowiedzialność architektów wobec społeczeństwa, któremu ich zawód służy i które wzbogaca, wobec klientów i użytkowników architektury, wobec wykonawstwa budowlanego, które pomaga kształtować środowisko zbudowane a także wobec architektury jako sztuki i nauki – continuum wiedzy i twórczości oraz zawodowego i społecznego dziedzictwa.

W związku z powyższym zasady etyki urastają właściwie do najważniejszego dokumentu, który kształtuje funkcjonowanie zawodu architekta jako zawodu zaufania publicznego. Co ważne, nieprzestrzeganie tych zasad związane jest z konsekwencjami w zakresie odpowiedzialności dyscyplinarnej uregulowanej w ustawie o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa (podobnie z resztą, jak każde zawinione naruszenie obowiązków określonych w art. 41 ustawy).

Obowiązek stosowania się do uchwał organów izby

Obowiązek stosowania się do organów izby jest, jak sądzę, wymaganiem jasnym. Dwa elementy, które są z tym obowiązkiem powiązane, a mianowicie – możliwość zaskarżenia uchwał, oraz konsekwencje wynikające z postępowania dyscyplinarnego, zostały opisane powyżej.

Obowiązek opłacania składek

Wysokość składek miesięcznych ogłaszana jest rokrocznie w komunikacie Rady Krajowej. Izba ustaliła, że członkowie izby, których członkostwo jest zawieszone, są zobowiązani wnosić składkę członkowską w wysokości 10% składki obowiązującej w danym okresie. Należy przy tym zauważyć, że składka nie obejmuje obowiązkowego ubezpieczenia OC (jak to jest w izbie inżynierów budownictwa).

Zawieszenie w prawach członka izby może nastąpić w wyniku zasądzenia kary w ramach postępowania z tytułu odpowiedzialności zawodowej (regulowane przez ustawę – Prawo budowlane), jako kara w postępowaniu dyscyplinarnym (regulowane w przepisach ustawy o samorządach zawodowych), w przypadku niepłacenia składek przez okres dłuższy niż 6 miesięcy lub na wniosek członka izby, który czasowo zaprzestał wykonywania samodzielnej funkcji technicznej w budownictwie.

Z obowiązku płacenia składki członkowskiej zwolnione są osoby, których zawieszenie działalności związane jest z zajściem w ciążę lub przejście na urlop macierzyński lub wychowawczy. Zwolnienie z opłacenia składek nie może przekraczać okresu 4 lat. Co istotne – w okresie tym członek izby nie będzie wykonywał samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie. Odwieszenie następuje po złożeniu pisemnego wniosku. Decyzja w tym zakresie jest podejmowana w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku – należy zatem składać wniosek z odpowiednim wyprzedzeniem, bowiem bez wpisu na listę członków samorządu zawodowego, nie jest możliwe wykonywanie samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie.

Składki wpłacane są do okręgowej izby, do której zapisany jest dany architekt. Jak wynika z informacji udostępnianych przez Izbę, w przypadku zmiany miejsca zamieszkania powodującej zmianę właściwości izby okręgowej, na wniosek członka izby wszczynane jest postępowanie w sprawie przeniesienia wpisu na listę członków izby okręgowej właściwej ze względu na nowe miejsce zamieszkania. Członek izby jest w takim przypadku zobowiązany złożyć odpowiedni wniosek. Po otrzymaniu kompletnego wniosku, izba okręgowa zwraca się do rady okręgowej izby, w której wnioskodawca posiada dotychczasowy wpis na listę członków o przekazanie dokumentacji członkowskiej. Uchwała w przedmiocie przeniesienia wpisu podejmuje rada izby okręgowej, właściwej dla nowego miejsca zamieszkania.

Podsumowanie

Wymienione powyżej prawa i obowiązki członka samorządu zawodowego architektów wynikają z ustawy o samorządach zawodowych architektów i inżynierów budownictwa. Sankcje za nieprzestrzeganie obowiązków wynikających z powyższych przepisów nakładane są w wyniku postępowania z tytułu odpowiedzialności dyscyplinarnej. Nie należy utożsamiać opisanych tu obowiązków z tymi, które związane są z pełnieniem samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie czy z pełnieniem funkcji uczestnika procesu inwestycyjnego (w przypadku architektów – najczęściej funkcji projektanta). Te obowiązki są określone przepisami ustawy – Prawo budowlane, a ich nieprzestrzeganie związane jest z odpowiedzialnością zawodową.

mgr inż. Zuzanna Lulińska

Zaloguj się, aby dodać komentarz

Nie masz konta? Zarejestruj się »

Zobacz także

Prowadzenie książki obiektu budowlanego

pobierz

Badanie stanu prawnego nieruchomości

pobierz

Niedozwolone klauzule w umowie pośrednictwa

pobierz

Ustanawianie urządzeń przesyłowych na gruntach

pobierz

Polecane artykuły

Array ( [docId] => 41091 )
Array ( [docId] => 41091 )